Relacja o „Wielkim Głodzie”
Gareth Jones był jednym z nielicznych dziennikarzy zachodnich, którzy przekazali światu prawdę o wywołanym przez władze sowieckie głodzie na Ukrainie na początku lat 30-tych.
komuGareth Jones był jednym z nielicznych dziennikarzy zachodnich, którzy przekazali światu prawdę o wywołanym przez władze sowieckie głodzie na Ukrainie na początku lat 30-tych. Jego sylwetkę chce obecnie przypomnieć jego dawna uczelnia Trinity College w Cambridge, po raz pierwszy udostępniając na poświęconej mu wystawie w Bibliotece Wrena w Cambridge oryginał dziennika z podróży do sowieckiej Rosji i na Ukrainę w 1933 roku. [1]
Gareth Jones urodził się w 1905 roku. Studiował na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyth oraz w Trinity College w Cambridge w latach 20-tych. Pracował jako dziennikarz oraz doradca do spraw zagranicznych byłego brytyjskiego premiera Lloyda Georga.
W lutym 1933 roku wyjechał do Niemiec i relacjonował dojście do władzy Hitlera, był w Lipsku, gdy Hitler został mianowany kanclerzem i opisywał jego entuzjastyczne przyjęcie we Frankfurcie. Następny miesiąc spędził w Związku Radzieckim i podróżował po dotkniętej klęską głodu Ukrainie.
Zgodnie z zasadami ustalonymi przez rząd sowiecki zagraniczni korespondenci mogli się wówczas przemieszczać po kraju tylko i wyłącznie na podstawie zezwoleń wydawanych przez lokalną milicję. Mimo tych obostrzeń Jones zdołał odbyć kilka podróży po Ukrainie, odwiedzał wsie i miasteczka, rozmawiał zarówno z ofiarami głodu, chłopami, jak i miejscowymi działaczami komunistami i komsomolcami. Jego dziennik podróży na gorąco rejestruje wrażenia z tych spotkań.
Kilka tygodni później w głośnym artykule z marca 1933 roku, który ukazał się w ”The Manchester Guardian” oraz w ”The New York Evening Post” pisał: „Rosja znalazła się dziś w szponach głodu, który wydaje się być nie mniej przerażający od katastrofy 1921 roku, gdy zginęły miliony.” Następnie przytaczał przejmujące relacje chłopów ukraińskich, z którymi osobiście rozmawiał podczas swej podróży, pisał o rzeczywistych rozmiarach głodu, wyludnionych wsiach i zaniedbanych polach oraz braku jakiejkolwiek pomocy ze strony władz sowieckich.
W mediach zachodnich dominował wówczas ton sympatii dla Rosji sowieckiej i Stalina. Znany moskiewski korespondent ”New York Timesa” Walter Duranty, laureat nagrody Pulitzera, który zasłynął później jako autor bezkrytycznych relacji z procesów moskiewskich, pisał w odpowiedzi na artykuł Jonesa, że głodu na Ukrainie nie ma, a wszelkie informacje o klęsce to antysowiecka propaganda. Podobnie reagował korespondent amerykańskiej gazety ”Nation”, autor biografii Lenina, Louis Fischer, pisząc, że owszem, ludzie w Rosji głodują, ale nie umierają z głodu, zaś ciężkie warunki są wynikiem gwałtownego przekształcania się z kraju rolniczego w przemysłowy. [2]
Zgodnie z przewidywaniami na skutek swych publikacji Jones dostał zakaz wjazdu do Rosji sowieckiej i udał się na Daleki Wschód, do Japonii, Mandżurii oraz Chin. Tam w 1935 został w niewyjaśnionych okolicznościach zamordowany przez grupę bandytów. Zaraz po jego śmierci pojawiły się podejrzenia, które nie ustają do dziś, że do pozbycia się niewygodnego dziennikarza i świadka ponurych wydarzeń na Ukrainie, przyczyniło się NKWD.
W listopadzie 2008 roku Jones i jego towarzysz podróży na Ukrainę Malcolm Muggeridge zostali pośmiertnie odznaczeni przez ambasadora Ukrainy w Wielkiej Brytanii, w imieniu ukraińskiego prezydenta Orderem Wolności za zasługi dla państwa i narodu ukraińskiego.
Na otwartej w Bibliotece Wrena w Cambridge wystawie można oglądać po raz pierwszy oryginał dziennika Jonesa z podróży do sowieckiej Rosji i na Ukrainę w 1933 roku. Faksymile dziennika można też czytać strona po stronie i z dokładną transkrypcją w wersji elektronicznej.
Z pisanych kopiowym ołówkiem notatek wyłania się tragiczny obraz głodującej Ukrainy. „Rozmawiałem z grupą wieśniaczek – notuje Jones – umieramy z głodu. Już dwa miesiące jak nie mamy nawet chleba. Jesteśmy z Ukrainy i próbujemy iść na północ. Tam w wioskach powoli umierają. Kołchozy są straszne. Nie wiemy co robić, nie można kupić chleba…”
Na stronie internetowej poświęconej Jonesowi można też znaleźć teksty jego artykułów na temat sytuacji politycznej w początku lat 30-tych, dojściu nazistów do władzy i głodu na Ukrainie.
[1] Mark Brown, 1930s journalist Gareth Jones to have story retold, ”The Guardian”, 13 November 2009, guardian.co.uk
[2] Stanisław Kulczycki, Hołodomor. Wielki głód na Ukrainie w latach 1932-1933 jako ludobójstwo – problem świadomości, Kolegium Europy Wschodniej, Wrocław 2008, s. 330-331.
pm