Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Wirtualne Muzeum Gułagu to sztandarowy projekt Stowarzyszenia „Memoriał” (Rosja). Idea ta przedstawiona została m.in. podczas międzynarodowej konferencji pt. „Muzea Gułagu – stan, perspektywy, rozwój” w 2004 roku.

Stowarzyszenie dostrzegło potrzebę stworzenia jednego
centralnego muzeum Gułagu. Faktem było i jest, że  Rosji nie ma – chociażby w Moskwie – i wówczas nie było szans, by takie muzeum mogło powstać, a istniejące ekspozycje muzealne były rozproszone i miały jedynie lokalne znaczenie.

Aby zapobiec „regionalizacji pamięci” petersburski „Memoriał” zaproponował utworzenie muzeum Gułagu w sieci, w Internecie. Taka wirtualna, interaktywna podróż w głąb historii miała być „skierowana głównie do młodego pokolenia”. W zamyśle twórców, muzeum to miało być „czymś więcej niż tylko ilustrowanym podręcznikiem historii, ukazującym koszmar epoki”. Miało być „demaskacją i oskarżeniem”, miało „pokazywać terror w Rosji i Europie Wschodniej jako międzynarodową tragedię, będącą wielką humanitarną katastrofą minionego stulecia”.

Na to Wirtualne Muzeum Gułagu złożyła się „ogólnodostępna baza danych, zgromadzone w kilkuset lokalnych muzeach eksponaty, dokumenty, świadectwa.” Jest to także „ilustrowany elektroniczny katalog różnych muzealnych inicjatyw społecznych i państwowych, federalnych i regionalnych, będących sumą rozmaitych doświadczeń wystawienniczych oraz tematycznych i emocjonalno-artystycznych koncepcji”. A co najważniejsze to wirtualne muzeum pozwoliło „scalić fragmentaryczną wiedzę i lokalne doświadczenia w jedną historyczną panoramę”.

Tą ogromną, mozolną i trudną pracę podjął petersburski „Memoriał”, mając świadomość, że może być ona dokonana wyłącznie siłami społecznymi, że nie uzyska wsparcia ze strony instytucji państwowych.

Internet