Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Kiedy Städtische Bühnen Chemnitz zaproponowały nam w listopadzie 1995 r. przygotowanie inscenizacji na podstawie sztuki Japończyka Fumikatsu Inoue, opowiadającym o życiu i działalności polskiego i żydowskiego pedagoga Janusza Korczaka, propozycja ta spotkała się w naszym gimnazjum z dużym entuzjazmem. A wymagania i oczekiwania inicjatorów (dr Voigt, dyrektor Instytutu Infrastruktury Kulturalnej Saksonii; dr Möller, kierownik literacki Städtische Bühnen Chemnitz) były wysokie: niemiecka premiera sztuki miała się odbyć przed liczną publicznością i w obecności autora, 9 listopada 1996, czyli w rocznicę „nocy kryształowej” i na scenie teatru w Chemnitz – nieprawdopodobne przedsięwzięcie i ogromna szansa dla naszych utalentowanych uczniów o zainteresowaniach artystycznych, których nie trzeba było długo szukać.

Już na pierwszym spotkaniu w styczniu 1996, zebrało się ok. 20 siedemnasto- i osiemnastoletnich uczniów i uczennic XI i XII klasy. Od razu wymieniali uwagi na temat scenariusza sztuki „Doktor Korczak – ostatnia podróż”, przetłumaczonej w międzyczasie na j. niemiecki, dzięki pomocy instytutu filologii angielskiej Uniwersytetu w Chemnitz. Pierwsze „spotkanie” z tym niezwykłym pedagogiem dla nikogo nie było łatwe. Nie dlatego, że nie doceniano czy nie podziwiano jego czynów; to nazbyt heroiczne przedstawienie jego osoby spotkało się z niezrozumieniem i krytyką. Jak zagrać sztukę, jeżeli nie ma przekonania do tego, jak jest zrobiona?

Rozwiązanie znaleźliśmy w  projekcie, sporządzonym na podstawie oryginału i przygotowanym pod kierunkiem aktora Johannesa Magera, odpowiedzialnym także za kierownictwo artystyczne. Realizowana wersja,  oparła się na grze scenicznej, umożliwiającej aktorom bezpośrednie interakcje i wyrażanie włąsnych emocji. Oprócz tytułowej postaci, uczennice i uczniowie nie byli przypisani do jednej tylko roli i musieli się ciągle „przeobrażać” na oczach publiczności. To, co po zakończeniu przedstawienia wydaje się widzowi lekkie i nieskomplikowane, powstawało jednak w trudzie wyczerpujących prób.

Chodzi tu nie tylko o zasięg czasowy, ale niejednokrotnie także o głęboko emocjonalną konfrontację z przedstawianą sytuacją. Bardzo pożyteczna okazała się praca w „obozie próbnym”, który był dla wszystkich uczestników wielkim przeżyciem. Podczas obozu przeprowadzona została nie tylko praca z tekstem, ale także nauka tańca i ruchu pod kierunkiem zawodowej tancerki.

Jeden z muzyków, zainspirowany pracą na scenie, skomponował kilka utworów, które okazały się bardzo ważne dla struktury spektaklu. W tym okresie rozpoczęły się też próby z oświetleniem. Przez cały czas obowiązywała zasada wspólnego opracowywania sztuki. Wszyscy angażowali się w omawianie każdej wątpliwości i sprawdzanie każdego pomysłu. W efekcie udało się osiągnąć „jednorodną”, wyrównaną grę wszystkich aktorów. Premiera okazała się wielkim sukcesem.

Podczas spektaklu, widzowie znaleźli się pod wpływem wydarzeń, których przedstawianie stało się nie tylko oskarżeniem, ale i emocjonalnym apelem do człowieka. Obok autora sztuki, podczas premiery obecny był przedstawiciel popularnej japońskiej gazety codziennej, który chwalił zaangażowanie młodych ludzi w pamięć o  przeszłości, jak powiedział – niestety nadal tak aktualnej.

Duże wrażenie zrobił na widzach i samych organizatorach zeszyt programowy, przygotowany przez dwie uczennice z XII klasy oraz uczennicę z Izraela. Dzięki pomocy Städtische Bühnen zeszyt został wydrukowany, stając się kolejnym świadectwem samodzielnej pracy uczniów, przyczyniając się zarazem do powodzenia całego projektu.
Wielkie zainteresowanie, z jakim przyjęto przedstawienie spowodowało, że spektakl został włączony do repertuaru Städtische Bühnen Chemnitz.

Na początku lutego 1997 nasza grupa występowała gościnnie w teatrze Junge Generation w Dreźnie. Z końcem marca odbyły się przedstawienia w Szwajcarii (Berno i Hofwil), przy osobistym zaangażowaniu dr Josta, przewodniczącego Szwajcarskiego Towarzystwa im. Korczaka.

Dzięki finansowemu wsparciu EUROPERA GmbH pod kierownictwem prof. dr Ludwiga, zespół przebywał na trzydniowym tournee w Rzymie na zaproszenie rzymskiego Centrum Kultury Petro Lata. W realizacji tego wyjazdu ogromnie pomógł dr Voigt, kierownik Instytutu Infrastruktury Kulturalnej w Saksonii.

Niezapomniane wrażenia pozostawił także udział w Dniach Teatru, zorganizowanych od 28 kwietnia do 4 maja 1997 r., przez Kościół ewangelicki w Hanowerze.  Dzięki temu nasza grupa miała możliwość spotkań, wymiany doświadczeń i dyskusji z kolegami-aktorami z zespołów teatralnych z całej Europy. Wszystkie te spotkania i pojawiające się nieoczekiwanie możliwości, uczennice i uczniowie odebrali jako uznanie dla swojej ciężkiej pracy, uznając czas poświęcony projektowi za znakomicie wykorzystany. Projekt zaplanowany początkowo z myślą o Chemnitz, objął jeszcze dwa inne obszary, które koordynowały dwie uczennice naszego gimnazjum. Przedstawieniu towarzyszyły prace plastyczne, powstałe w ramach kursów oraz tablice przybliżające kontekst historyczny, sporządzone przez grupę roboczą „Historia”.

Nasze rozliczanie się z dyktaturą nazistowską wyraźnie przyjęło charakter interdyscyplinarny. Taki sposób zmagania się z niemiecką i europejską historią, pomógł zainteresować działaniami bardzo wielu uczniów. Wystawienie spektaklu poświęconego Januszowi Korczakowi, okazało się inspirujacym i emocjonalnym sposobem na zmierzenie z przeszłością. Powstało imponujące przedsięwzięcie, które stało się zarazem refleksyjnym apelem do ludzkości.