Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Wprowadzenie
Po II wojnie światowej Wrocław, podobnie jak i cały Dolny Śląsk, na mocy ustaleń konferencji poczdamskiej oddano pod polską administrację. Skutkiem tego były ogromne migracje ludności. Tutejszych Niemców przesiedlono, a na ich miejsce zaczęli napływać nowi mieszkańcy. Byli wśród nich repatrianci z ZSRR, reemigranci z Francji, Niemiec, Belgii i z innych krajów, a także ludność z Mazur, Kieleckiego, okolic Warszawy i Wielkopolski. Wielu z nich ze względu na trudne wojenne losy przyjechało na tzw. Ziemie Odzyskane w poszukiwaniu miejsca do osiedlenia się i rozpoczęcia nowego życia. Byli jednak i tacy, którzy znaleźli się tu pod przymusem — w wyniku przeprowadzonej w 1947 roku akcji przesiedleńczej (Ukraińcy, Łemkowie i Bojkowie).

Podjęłam próbę zapoznania młodzieży z doświadczeniami okresu II wojny światowej i z czasu przesiedleń oglądanymi poprzez wspomnienia ich najbliższych — krewnych, znajomych, sąsiadów. Przygotowany przeze mnie projekt miał służyć celom edukacyjnym, a także uczyć szacunku dla ludzkich przeżyć.

Realizacja projektu
Krok 1 – przygotowania
Odbyłam rozmowę z uczniami, aby przypomnieć im zasady przeprowadzania wywiadu. Rozmawialiśmy o zachowaniu wierności przekazu. Starałam się położyć duży nacisk na rzetelność i uczciwość w opisywaniu zdobytych materiałów. Przypomniałam, że dziennikarze dbają o autoryzację zebranego materiału. Wspólnie zastanawialiśmy się, czemu ma to służyć. Następnie ułożyliśmy katalog pytań, które uczniowie będą zadawać swoim rozmówcom.

Krok 2 – zbieranie wywiadów
Zgromadzenie odpowiedniego materiału zajęło uczniom dość dużo czasu. Młodzież zbierała relacje także poza Wrocławiem, spotykając się z krewnymi podczas przerwy świątecznej.

Krok 3 – spotkanie sprawdzające
Gdy wszystkie wywiady i relacje były skompletowane, spotkaliśmy się, aby sprawdzić, czy zostały zachowane zasady dziennikarskiej rzetelności oraz czy uzyskano wszystkie istotne informacje. Na tym spotkaniu uczniowie zadawali pytania dotyczące pojęć, określeń i wydarzeń, których nie rozumieli. Wspólnie poszukiwaliśmy odpowiedzi i wyjaśnień, sięgając także do literatury przedmiotu.

Krok 4 – prezentacja
Kolejny etapie poświęcony był prezentacji — na razie we własnym gronie — efektów uczniowskich prac. Młodzież opowiadała o przeżyciach swoich bliskich z czasów II wojny światowej. Próbowała też odpowiedzieć na pytania: Jakie uczucia towarzyszyły wówczas ich bliskim? Ile lat mieli? Czy wszystkie ówczesne problemy skończyły się dla nich wraz z zakończeniem wojny?
Uczniowie formułowali swoje spostrzeżenia posługując się stwierdzeniami:
· Dowiedziałem/am się, że…
· Zdziwiło mnie, że…
· Obiecuję sobie, że…
Następnie uporządkowaliśmy zebrane wspomnienia i relacje, sprawdzając, które z opisywanych doświadczeń były najczęściej udziałem rodzin młodych mieszkańców Wrocławia.

Wiele osób z pokolenia ich babć i dziadków przeżyło w czasie wojny wywózkę do Niemiec na roboty przymusowe. Pracowali u niemieckich gospodarzy — bauerów — najczęściej w ciężkich warunkach, choć zdarzało się również, że spotykali się z przejawami dobroci [zob. dokument nr 1: Roboty przymusowe] [zob. Zaświadczenie o powrocie do Polski z robót przymusowych].

Częstym doświadczeniem była także niewolnicza praca w niemieckim obozie — kilka osób spośród tych, z którymi rozmawiali gimnazjaliści, przeżyło Oświęcim [zob. dokument nr 2: Wspomnienia obozowe] [zob. Potwierdzenie zatrudnienia w niemieckiej fabryce w Bielsku-Białej].
Z kolei dziadek jednego z uczniów trafił jako dziecko do syberyjskiego łagru [zob. dokument 3: Deportacja na Syberię].

Duża część rodzin dzisiejszych wrocławian pochodzi z Kresów Wschodnich (najczęściej ze Lwowa lub Wileńszczyzny). Do Wrocławia przyjechali w ramach tzw. powojennych repatriacji [zob. dokument 4: Przyjazd na Ziemie Odzyskane]. [zob. Karta repatriacyjna].

Krok 5 – przygotowanie wystawy
Na podstawie zgromadzonych materiałów uczniowie przygotowali wystawę przeznaczoną dla swoich kolegów, rodziców, nauczycieli, pracowników szkoły. Zaprezentowali tam autentyczne dokument ilustrujące wojenne losy ich bliskich, a także publikacje na temat II wojny oraz związaną z tym okresem poezję.

Wystawa spotkała się z dużym zainteresowaniem wśród rodziców. Z zaciekawieniem oglądali zdjęcia, czytali wywiady i wiersze. To również dzięki ich pomocy i zaangażowaniu uczniowie poznali przeszłość w inny, ciekawszy sposób.

Co zyskali „kronikarze rodzinni”?
Dzięki swojej pracy uczniowie poznali lata II wojny poprzez losy swoich bliskich. Odkryli, że byli oni uczestnikami wydarzeń historycznych, a teraz jako świadkowie dbają o to, aby nie zostały one zapomniane. Młodzież uświadomiła sobie, że historię tworzą ludzie, a nie wydarzenia.

Moi uczniowie stali się zarazem poszukującymi dziennikarzami, rodzinnymi kronikarzami, rozwijając poprzez to samodzielne i twórcze myślenie. Nauczyli się umiejętnie zadawać pytania, słuchać, opracowywać rzetelnie zdobyte informacje i przygotowywać ich prezentację.

Obserwując rozwój i zaangażowanie uczniów, zauważyłam, że właśnie takie formy i metody pracy pozwalają osiągnąć cele, które trudno jest realizować w tradycyjny sposób.
Anna Chochowska