Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Ponad 5 tys. pomników Lenina indeksuje na swojej stronie projekt Памятники Владимиру Ильичу Ленину (Pomniki Włodzimierza Iljicza Lenina). Na portalu Urokiistorii.ru znaleźć możemy artykuł analizujący ten zbiór oraz opisujący polityczny i społeczny kontekst tej formy propagandy w ZSRR i krajach socjalistycznych w Europie i Azji Środkowej.

Okazuje się, że pomysł na taką formę promocji ideologii komunistycznej powstał jeszcze za życia Lenina. 12 kwietnia 1918 roku Rada Komisarzy Ludowych (Sownarkom) wydała dokument określający zasady pomnikowej polityki. Od początku też postać Lenina miała być jej centralnym punktem.

Okres najbardziej intensywnej leninowskiej pomnikomanii rozpoczął się wraz ze śmiercią Włodzimierza Iljicza. Pod koniec stycznia 1924 roku władze sowieckie zainicjowały szeroką akcję budowy pomników zmarłego przywódcy w całym kraju. Pomnikowe postaci Lenina – zastygłe czasem w dość w nienaturalnych pozach – wskazywać miały na świetlaną przyszłość komunizmu (powszechnie występujący gest wyciągniętej ręki) oraz akcentować wyjątkowość cech przywódcy – stąd teatralność i sztuczność ówczesnych wizerunków przywódcy.

Budowano jednak także pomniki wskazujące na ludzkość wodza (motywy Lenina – przyjaciela dzieci albo nawet pomniki prezentujące go jako dziecko). Propagandowy wizerunek Lenina zmieniał się w czasie i odpowiadał na zmieniające się trendy w partyjnej ideologii, podobnie jak reagował na nie np. system edukacji.

W latach 60. pojawiły się dwie nowe tendencje związane z projektowaniem pomników Włodzimierza Iljicza. Pierwsza z nich akcentować miała jego heroizm i rewolucyjność poglądów – pomniki budowane według tego modelu to głównie niewielkie popiersia. Druga tendencja, jak się wydaje, była odpowiedzią na społeczny proces odrzucania i erozji ideologii uosabianej przez Lenina. Aby temu przeciwdziałać stawiano gigantyczne postumenty mające nadawać Leninowi uniwersalne znaczenie, definiować go jako symbol kraju itp.

W latach 80. sots-art był prądem w sztuce radzieckiej nawiązującym kreatywny i ironiczny dialog z masową socrealistyczną popkulturą. Lenin stał się tu jedną z postaci najczęściej wykorzystywanych i oczywiście niewiele miał już wspólnego z tym Leninem ustawianym masowo na postumentach w latach 50. czy 60.

Po upadku ZSRR pomniki Lenina straciły na znaczeniu. Chociaż nie usuwa się ich masowo, przestały dominować w przestrzeni miejskiej. Usuwa się je w cień, zmienia ich funkcję.

(mw)

Urokiistorii.ru