Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

przejęcie przez państwo środków produkcji na podstawie odrębnego aktu prawnego (z odszkodowaniem dla dotychczasowych właścicieli lub bez niego). W Polsce po II wojnie światowej faktycznej nacjonalizacji dokonywano poprzez przejmowanie przedsiębiorstw pod Tymczasowy Zarząd Państwowy (na mocy dekretu z 2 marca 1945, zmodyfikowanego ustawą z 6 maja 1945). Prawne usankcjonowanie nacjonalizacji przemysłu stanowiła „Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej” uchwalona przez Krajową Radę Narodową 3 stycznia 1946 roku. W myśl tej ustawy na własność państwa przeszły bez odszkodowania wszystkie przedsiębiorstwa należące do Niemców lub ich spółek oraz osób, które zbiegły do nieprzyjaciela, natomiast za pewnym odszkodowaniem (choć w praktyce otrzymali je tylko właściciele zagraniczni) wszystkie przedsiębiorstwa w 17 głównych działach produkcji, w pozostałych działach — przedsiębiorstwa zatrudniające na jedną zmianę ponad 50 pracowników. Nacjonalizacja dotyczyła majątku nieruchomego i ruchomego oraz wszelkich praw (licencji, znaków towarowych itp.). Do 1 października 1948 upaństwowiono przeszło 35 tys. przedsiębiorstw