Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Wprowadzenie:
Uczniowie poznają pieśń historyczną „Bagiennych żołnierzy”, jedną z najbardziej znanych pieśni socjalistycznego i komunistycznego ruchu oporu. Pieśń skomponowano i śpiewano po 1933 roku w 15 obozach koncentracyjnych, tzw. „Emslandlager”, rozpowszechniono w rozgałęzionej sieci obozów koncentracyjnych w Niemczech, gdzie śpiewano ją także po roku 1939. Jednym z najbardziej znanych więźniów był dziennikarz i pacyfista Carl von Ossietzky, który w 1933 roku był więźniem w Esterwegen, a w 1935 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

Przebieg projektu:
Blok dwulekcyjny na temat pieśni  „Bagienni żołnierze” [Die Moorsoldaten] rozpoczął się od przekazania przez nauczyciela podstawowych informacji o systemie nazistowskich obozów koncentracyjnych. Powiedział on też wyraźnie, że prześladowane były różne grupy ludzi. Po czym uczniowie poznali melodię pieśni i wspólnie analizowali jej tekst. Na koniec rozmawiano o powstaniu pieśni i pamięci Holokaustu współcześnie w Niemczech.

W ramach analizy muzycznej pieśni nauczyciel zagrał grupie wersję instrumentalną (melodię) pieśni i omówił z uczniami następujące elementy muzyczne „Bagiennych żołnierzy”:
* takt/rytmika: obecny jest tu takt na cztery czwarte, środek stylistyczny podkreślający pojęcie „żołnierze”;
* harmonia: oscyluje pomiędzy tonacją molową a równoległą durową. Dzięki temu pieśń wzbudza melancholię, ale i nadzieję oraz wzywa – w części końcowej – do czynu i sprzeciwu;
* melodyka: w oryginale trzy pierwsze dźwięki były takie same, sygnalizując beznadzieję obozu. Refren zaczyna się od skoku seksty, potęgującym emocjonalne i dramatyczne wrażenie. Linia melodyczna w taktach pierwszym i drugim oraz piątym i szóstym jest identyczna, tylko przesunięta w górę o dwa dźwięki. Chodzi tutaj o progresję, środek stylistyczny stosowany także w piosenkach ludowych i w muzyce popularnej.

Następnie przeanalizowano tekst, który jest poglądowy i łatwo zrozumiały. Pieśń jasno wyraża sytuację więźniów. Z drugiej strony są także miejsca zaszyfrowane. Odnosi się to już do pojęcia „bagienni żołnierze”, ale także do takich zdań, jak „Zima nie może wiecznie trwać”. Sukces „Bagiennych żołnierzy” można tłumaczyć tym, że jest to pieśń łatwa do zapamiętania, a mimo to w muzyce i tekście kryją się pewne zaskakujące rozwiązania.

Wnioski/Podsumowanie:
Pieśń potraktowana została w bloku lekcyjnym jako źródło historyczne, a stała się nim za sprawą przejmującego tekstu i prostej, ludowej melodii. Ukazuje ona ruchu oporu w obozach koncentracyjnych. Uczniowie VII, VIII i IX klas szkół zasadniczych i specjalnych w Szlezwiku-Holsztynie, słuchając i śpiewając „Bagiennych żołnierzy”, byli bardzo poruszeni i reagowali emocjonalnie. Oddziaływanie pogłębiono, opowiadając o powstaniu pieśni na zakończenie. Projektowi towarzyszyły także rozmowy o pamięci Holokaustu współcześnie w Niemczech.

(ak)