Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Idea
Międzynarodowa sieć historyczna EUSTORY, zrzeszająca organizatorów konkursów historycznych z 22 europejskich krajów, co roku oferuje ich laureatom seminaria młodzieżowe, które sprzyjają wzajemnemu poznaniu i zrozumieniu. W dwudziestą rocznicę obalenia komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej chcieliśmy przypomnieć młodzieży ówczesną sytuację polityczną, nastroje społeczne i wydarzenia, które doprowadziły państwa komunistyczne do zmian 1989 roku. A najlepszym miejscem do zainicjowania dyskusji na temat przemian lat 80-tych XX wieku był właśnie Gdańsk, ze słynną stocznią, w której wszystko się zaczęło. Założeniem seminarium było przybliżenie uczestnikom wydarzeń sierpnia 1980 roku, oraz kolejnych zmian i wydarzeń w Polsce i całej Europie w interesujący i barwny sposób.

Udział w seminarium wzięła 18-osobowa grupa młodzieży (uczniów ostatnich klas szkoły średniej i studentów pierwszych roczników) z 15 krajów europejskich: Czech, Danii, Estonii, Finlandii, Hiszpanii, Łotwy, Niemiec, Polski, Rosji, Serbii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Ukrainy, Włoch.

Opis projektu
Warsztaty prowadzone były metodami aktywizującymi przez Mariannę Sadownik z Ośrodka KARTA i Tinę Gotthardt z EUSTORY. Językiem warsztatów był język angielski. Metodologia edukacji pozaszkolnej polegała na różnorodności sposobów zdobywania wiedzy: pracy w grupach, pracy ze źródłami, udziale w grach symulacyjnych oraz prowadzeniu interakcji. Uczestnicy chodzili ulicami Gdańska śladami „Solidarności”,  „aktywnie” zwiedzili wystawę „Drogi do wolności” (uczestnicząc m.in. w zaaranżowanych sytuacjach, w których tłem lub rekwizytami były eksponaty historyczne) oraz odwiedzili Stocznię Gdańską. Wzięli również udział w grze miejskiej „Czar PRL-u”, podczas której musieli m.in. zlokalizować postaci, u których mieli np. wymienić złotówki na dolary.

W trakcie akademii młodzież spotkała się ze „świadkami historii”: Jerzym Borowczakiem, który jako młody stoczniowiec zainicjował strajk w Stoczni Gdańskiej oraz Arkadiuszem Rybickim, który brał udział w formułowaniu 21 postulatów. Spotkanie z panem Rybickim miało formę wcześniej przygotowanego wywiadu — uczestnicy wspólnie zastanowili się nad pytaniami, które następnie ułożyli w spójny wywiad. Młodzież spotkała się również z Ojcem Maciejem Ziębą, dyrektorem Europejskiego Centrum Solidarności. Wygłosił on krótki wykład na temat wydarzeń z XX-wiecznej historii Polski, które przywiodły nasz kraj ku niepodległości: począwszy od Powstania Warszawskiego, przez rok ’56, ’68, ’70, utworzenie Komitetu Obrony Robotników oraz Sierpień ’80, kończąc na Okrągłym Stole i wyborach 4 czerwca 1989.

W celu lepszego poznania historii „Solidarności”, młodzież pracowała w grupach nad materiałami źródłowymi, które miały pokazać sytuację kolejno: społeczeństwa i kościoła, pracowników Stoczni Gdańskiej, ówczesnego rządu, postawę intelektualistów oraz stanowisko Związku Radzieckiego w obliczu wydarzeń sierpnia ’80. Każda grupa otrzymała „pakiet” z materiałami źródłowymi: relacjami świadków, wspomnieniami, dekretami władzy, dokumentami historycznymi itp. Wszystkie dokumenty zostały opatrzone dokładną datą. Do każdego pakietu dodane zostało szczegółowe kalendarium obejmujące okres od sierpnia 1980 do grudnia 1981. Na podstawie otrzymanych materiałów uczestnicy mieli za zadanie odtworzyć wydarzenia tamtych czasów. Prezentacje wyników prac grupowych dały uczestnikom pełen obraz i ukazały wieloaspektowość ówczesnych wydarzeń i rolę odegraną przez poszczególne podmioty.

Po zdobyciu podstawowej wiedzy o historii lat 80-tych w Polsce, młodzież wzięła udział w grze symulacyjnej, mającej na celu unaocznienie dylematów z jakimi zmagali się pracownicy Stoczni przy podjęciu decyzji o przystąpieniu do strajku. Każdy z uczestników otrzymał do odegrania indywidualną rolę określonego pracownika stoczni. Właściwie wszystkie role zawierały pewien dylemat, związany z jednej strony z jego osobistą chęcią zmiany warunków społeczno-ekonomicznych, a z drugiej strony – z sytuacją prywatną lub rodzinną: żona w ciąży, ciężko chora matka, tylko rok do emerytury, dojmujący strach przed konsekwencjami itp. W wyreżyserowanej przez prowadzące seminarium grze, uczestnicy musieli podjąć indywidualną decyzję i przekazać pozostałym graczom swoje argumenty – uzasadnienie dokonanych wyborów.

Uczestników projektu poproszono o przywiezienie ze sobą obowiązujących w ich krajach  podręczników do historii, tak więc mogliśmy się przekonać, jak niewiele zamieszczono w nich faktów o „Solidarności” i o jej roli w obaleniu komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej. Dlatego też przez kolejne godziny uczestnicy pracowali nad własnym Europejskim podręcznikiem historii „Solidarności”, który w ciekawy i interaktywny sposób przekazywałby wiedzę o historii Polski lat 80-tych. W pracy nad podręcznikiem młodzież wykorzystała zdobytą wiedzę oraz wcześniej opracowywane materiały źródłowe. W zaprojektowanych ćwiczeniach widoczna jest metodologia edukacji pozaszkolnej. Uczestnicy mieli pełną dowolność w projektowaniu podręcznika, sami zdecydowali z jakich części powinien się składać i kto zajmie się opracowaniem której części. Podręcznik można obejrzeć w dziale „Dokumenty”.

Ostatniego dnia uczestnicy wspólnie zastanawiali się nad pojęciami związanymi z pojęciem „solidarność” i „wolność”, w kontekście współczesnym: w jaki sposób w dzisiejszych czasach można okazywać solidarność i jakie są akceptowane społecznie lub przyjmowane jako dopuszczalne lub skuteczne formy protestu? W debacie „gorących krzeseł” dyskutowali na kontrowersyjne tematy dotyczące współczesnej Europy, ludzkiej solidarności oraz przestrzegania praw człowieka. Przykładowe ćwiczenia i tezy do dyskusji znajdują się w dziale „Dokumenty”.

Podsumowaniem akademii była prezentacja końcowa, odzwierciedlająca świeżo nabytą wiedzę i nowe doświadczenia. O jej formie mieli zadecydować sami uczestnicy, którzy postanowili zrealizować przedstawienie teatralne — historyczną rekonstrukcję wydarzeń sierpnia 1980. Uczestnicy sami napisali scenariusz i podzielili się rolami. Na scenie wystąpili wszyscy uczestnicy gdańskiego spotkania, wyposażeni we własnoręcznie zrobione rekwizyty.