Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Celem projektu zrealizowanego w 2004 roku w Państwowym Muzeum na Majdanku było zapoznanie młodzieży z Polski, Białorusi i Ukrainy z polityką nazistowską wobec dzieci żydowskich, polskich i dzieci z obszaru ZSRR deportowanych w czasach dyktatury nazistowskiej do obozu koncentracyjnego w Lublinie. W trakcie realizacji projektu młodzież odbyła spotkania ze świadkami historii (z Polski, Ukrainy, Białorusi i Izraela) oraz opracowała teczki biograficzne byłych małoletnich więźniów Majdanka.

Informacje o projekcie
Projekt realizowany był w okresie maj–wrzesień 2004 roku w Państwowym Muzeum na Majdanku przy współpracy z Towarzystwem Opieki nad Majdankiem w Lublinie, wyższymi uczelniami w Brześciu, Grodnie, Kijowie i Lublinie. Środki na jego realizację pochodziły z Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość” w Berlinie (w ramach programu „Historia a prawa człowieka”), z Urzędu Kombatantów w Warszawie oraz Państwowego Muzeum na Majdanku. Projekt towarzyszył 60. rocznicy wyzwolenia Majdanka i „Spotkaniu Pokoleń”, które zorganizowano 23 lipca na terenie byłego obozu koncentracyjnego. Celem projektu było zapoznanie młodzieży z Polski, Białorusi i Ukrainy z polityką nazistowską wobec dzieci żydowskich, polskich i dzieci z obszaru ZSRR w czasach dyktatury nazistowskiej w historycznym kontekście praw dziecka oraz z sytuacją prawną dzieci w państwach Europy Środkowo-Wschodniej przed i po przełomie politycznym w 1989 roku.

W projekcie wzięła udział młodzież interesująca się prawami człowieka: z Ukrainy — grupa studentów z różnych wydziałów kilku wyższych uczelni w Kijowie i Iwano-Frankowsku; z Lublina — studenci z KUL-u i Politechniki Lubelskiej oraz uczniowie ze szkoły średniej; z Grodna i Brześcia — studenci Instytutu Filologii Słowiańskiej. Z pokolenia świadków zaprosiliśmy byłych małoletnich więźniów Majdanka z Białorusi, Ukrainy, Polski i Izraela. Łącznie w przedsięwzięciu wzięło udział 20 studentów, 3 nauczycieli akademickich i 6 świadków.

Przebieg projektu
Faza przygotowawcza (maj–czerwiec)
Młodzież zapoznała się z celami projektu, otrzymała od organizatorów publikacje o KL Lublin i materiały do przeprowadzenia sondażu na temat wiedzy młodzieży o prawach człowieka. W tej fazie najbardziej aktywna była grupa z Lublina, która wyniki ankietowe przedstawiła w portalu internetowym oraz młodzież z Kijowa, która uzyskała informacje o stowarzyszeniach byłych więźniów obozów nazistowskich i fundacjach wspierających ofiary nazizmu oraz o instytucjach rządowych i pozarządowych zajmujących się prawami człowieka na Ukrainie. Pozostali uczestnicy projektu — z Grodna i Brześcia — zapoznali się z publikacjami dotyczącymi międzynarodowych deklaracji praw człowieka.

Pobyt studyjny w miejscu pamięci (19–24 lipca)
Zespoły badawcze w czasie wykładów, kwerendy archiwalnej, rozmowy ze świadkami i zwiedzania Majdanka zebrały materiały do teczek biograficznych małoletnich więźniów obozu. Każdy zespół miał opracować po dwa biogramy. W dwóch przypadkach młodzież sporządzała teki biograficzne wyłącznie na podstawie dokumentów archiwalnych i nagrań video (dotyczyło to więźniów Wołodii Bułachowa i Wołodii Fiodorowa). Reszta biogramów powstała w czasie bezpośrednich spotkań. W rozmowach ze świadkami uczestniczyli wszyscy studenci, co pozwoliło młodzieży dostrzec różnice w polityce nazistowskiej wobec dzieci żydowskich i dzieci o rodowodzie słowiańskim. Następnie poszczególne grupy studyjne przeprowadzały wywiady ze świadkami. Ta forma pracy sprzyjała empatii i pomagała zrozumieć odległe w czasie wydarzenia, uczyła też aktywności.

Powstały następujące teczki biograficzne:
— Grupa z Ukrainy przygotowała w czasie pobytu studyjnego biogram Franciszka Brzezickiego z Ukrainy i Wołodii Fiodorowa z Białorusi,
— Grupa z Lublina zgromadziła materiały o Stanisławie Wilczak-Kruszewskiej z Zamojszczyzny i Halinie Grynsztejn-Birenbaum, dziecku żydowskim z Warszawy,
— Grupa z Grodna zebrała materiały o losach Tamary Siermiężko-Tokariew i Wołodii Bułachowa z Białorusi,
— Grupa z Brześcia zebrała materiały o losach Walentyny Isaczeno-Klus i Arkadego Konopielko z Białorusi.

W dyskusji omówiono różne aspekty łamania praw dziecka w czasach nazizmu: eksploatację ekonomiczną nieletnich, stosowanie przemocy, pozbawienie możliwości kształcenia i rozwoju intelektualnego nieletnich, politykę germanizacyjną wobec dzieci słowiańskich, eksterminację dzieci żydowskich.

W ostatnim dniu projektu grupy studyjne z Kijowa i Lublina zaprezentowały wyniki swojej pracy badawczej. Młodzież z Ukrainy przygotowała 2 referaty: „Geneza nazizmu w Niemczech”, „Historia obozu koncentracyjnego w Lublinie” i dwie biografie więźniów w kontekście nieprzestrzegania przez nazistów Genewskiej Deklaracji Praw Człowieka z 1924 roku. Młodzież z Lublina przedstawiła opracowane przez studentkę socjologii uczestniczącą w projekcie wyniki sondażu na temat wiedzy młodzieży o prawach człowieka.

Na zakończenie młodzież wzięła udział w „Spotkaniu Pokoleń” zorganizowanym 23 lipca w 60. rocznicę wyzwolenia Majdanka. Na uroczystość przybyli: przedstawiciel kancelarii Prezydenta RP, ambasadorowie Czech, Izraela i Niemiec, konsul Białorusi i Ukrainy, przedstawiciele władz wojewódzkich i miejskich z Lublina, byli więźniowie Majdanka, ich rodziny, młodzież z 13 państw, m.in. z Białorusi, Estonii, Kazachstanu, Litwy, Łotwy, Rosji, Ukrainy, Niemiec, Polski, łącznie ponad 600 osób. Podczas uroczystości przemówienia wygłosili ambasadorowie Izraela i Niemiec, odczytany został list Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego, apel młodzieży o pokój autorstwa Agnieszki Krawiec z Lublina i przesłanie więźniów autorstwa Danuty Brzosko-Mędryk z Warszawy, które odczytała Joanna Kozera-Wąs, była więźniarka obozu z Radomia. Młodzież z Centrum Kultury i chór „Słowiki Lubelskie” zaprezentowali program poświęcony pamięci pomordowanych w obozie na Majdanku. Wieczorem w archikatedrze lubelskiej została odprawiona msza święta w intencji więźniów Majdanka.

Podsumowanie projektu (sierpień–wrzesień)
Młodzież opracowała teki biograficzne i przesłała je autorce projektu. Organizatorzy wysłali uczestnikom i opiekunom podziękowania za udział w warsztatach historycznych, dokumentację fotograficzną i artykuły prasowe.

Informacje o projekcie i „Spotkaniu Pokoleń” zostały przesłane dziennikarzom prasowym, radiowym i telewizyjnym. Obszerną dokumentację projektu sporządził dziennikarz Radia Lublin z działu publicystyki — Tomasz Dziedzic, który zarejestrowane wspomnienia więźniów Majdanka przekazał do archiwum muzeum, a reportaż o projekcie edukacyjnym wyemitował 24 lipca w programie „Spojrzenia”. Dziennikarze prasowi i telewizyjni często informowali społeczeństwo Lublina i regionu o obchodach 60. rocznicy wyzwolenia Majdanka i „Spotkaniu Pokoleń”. Także w Żytomierzu na Ukrainie dziennikarz Włodzimierz Kiriczański opublikował szereg artykułów związanych z tą tematyką.

Pomimo różnego stopnia zaangażowania i efektywności pracy zaplanowane cele zostały osiągnięte. Wszyscy aktywnie uczestniczyli w spotkaniach ze świadkami i w dyskusji na temat postrzegania praw człowieka w krajach zamieszkania uczestników projektu, dostrzegali różnice występujące na Białorusi, Ukrainie i w Polsce, uświadomili sobie, jak ważne jest zapewnienie dzieciom dorastania w demokratycznym społeczeństwie. Młodzież z Lublina stwierdziła, że wzrosło jej zainteresowanie wydarzeniami w krajach sąsiadujących z Polską na Wschodzie.

Poza tym problematyka, którą zajmowali się uczestnicy projektu, pozwoli im zrozumieć i ocenić skutki współczesnych konfliktów zbrojnych, aktów terrorystycznych, ich oddziaływanie na sferę emocjonalną dzieci, uwrażliwi ich na zło, zaktywizuje do działań na rzecz niesienia pomocy pokrzywdzonym. Podczas spotkania we wrześniu młodzież z Lublina zwróciła uwagę na wydarzenia w Osetii Północnej, gdzie ofiarami zamachu terrorystycznego były między innymi dzieci. Młodzież postanowiła (w ramach działalności w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży) włączyć się do organizowanej akcji pomocy dla dzieci z Biesłanu.