Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Projekt powstał w ramach konkursu rozpisanego przez magazyn „Focus”. Tematyka konkursu dotyczyła przyszłości, ale my uznaliśmy że trzeba najpierw dobrze zrozumieć przeszłość, aby odpowiedzialnie kształtować przyszłość. Naszym zdaniem rozliczenie z przeszłością ma wpływ na przyszłość, a każda generacja musi na nowo czynić starania, aby utrzymywać przyjacielskie stosunki z europejskimi sąsiadami Niemiec.

Celem projektu było odtworzenie losu, jaki spotkał wschodnioeuropejskich robotników przymusowych, więźniów karnych i wojennych, którzy przebywali w Wolfenbüttel w latach II wojny światowej. Chcieliśmy także za pomocą nowoczesnych środków przekazu nawiązać kontakt z żyjącymi świadkami tamtych wydarzeń i poinformować ich o losie, jaki spotkał ich krewnych. Była to inicjatywa uczniów gimnazjum im. Theodora-Heuss w Wolfenbüttel i nauczyciela Petera Maibacha. Zakładaliśmy, że w projekcie wezmą także uczniowie innych szkół. W lokalnej gazecie codziennej opublikowaliśmy informację o projekcie i zaproszenie do współpracy. Po tym artykule zgłosiło się 38 osób (ostatecznie pozostało 25).

15 grudnia 2004 roku odbyło się spotkanie organizacyjne w tutejszym muzeum pamięci ofiar hitleryzmu, które było partnerem projektu. Na spotkaniu przedstawiona została tematyka projektu, metody działania, czas trwania (od grudnia 2004 roku do kwietnia 2005) oraz zadania, jakie przypadłyby do wykonania poszczególnym grupom. Pomimo iż prace nad projektem miały się odbywać w okresie zimowych ferii szkolnych, wszyscy uczniowie zadeklarowali gotowość współpracy. Na zakończenie uczestnicy zwiedzili też byłe miejsce straceń (w 1937-1945 zamordowano tu przy użyciu gilotyny około 700 osób) a także stałą wystawę na temat hitlerowskiego wymiaru sprawiedliwości.

To właśnie muzeum, w którym znajduje się wiele dokumentów organów wymiaru sprawiedliwości Trzeciej Rzeszy, było pierwszym i podstawowym miejscem gromadzenia potrzebnych nam informacji. Przejrzeliśmy także księgi cmentarza katolickiego i ewangelickiego, rejestry Urzędu Stanu Cywilnego, więzienne księgi straceń oraz akta archiwalne miasta Wolfenbüttel. W wykonywaniu tego zadania pomogli nam nauczyciele naszego gimnazjum (pan Maibach i pan Wuttig) oraz pracownicy muzeum mieszczącego się przy zakładzie karnym w Wolfenbüttel. Wszędzie poszukiwaliśmy przede wszystkim świadectw zgonu. Na samym początku mieliśmy problemy z odczytaniem dokumentów, ponieważ wiele z nich napisane zostało jeszcze starą pisownia niemiecką — pismem Sütterlin. Jednak po wielu próbach i ćwiczeniach, pokonaliśmy przy pomocy zaprzyjaźnionego historyka te trudności.

Wszystkie potrzebne informacje: nazwiska, daty urodzenia, przyczyny śmierci, nazwy miejscowości, z których pochodziły interesujące nas osoby, wpisywaliśmy do „banku informacji” w komputerze, posługiwaliśmy się w tym celu tabelami w programie Excel. Po trzech dniach pracy (od 3 do 5 stycznia 2005 r.) mieliśmy w ten sposób naniesione już dane 500 osób. Następnie rozpoczęliśmy poszukiwania miejscowości, z których pochodziły ofiary. Do tego celu wykorzystywaliśmy internet. Po zlokalizowaniu tych miejscowości, zaznaczaliśmy je na dużej mapie w ten sposób, że tam, gdzie widnieją ich nazwy, umieszczaliśmy szpilki opatrzone numerem i rokiem zgonu pochodzącej stamtąd osoby. Zlokalizowanie miejsc pochodzenia ofiar kosztowało nas wiele wysiłku, bowiem w krajach Europy Wschodniej nie łatwo jest dzisiaj, po 60. latach, znaleźć miejscowości, których nazwy zostały w wielu przypadkach zmienione. Tu także internet bardzo nam się przydał.

Na zakończenie naszej pracy, 8 stycznia 2005 roku, odwiedziliśmy w muzeum historii w Berlinie wystawę pod tytułem „Cierpienia narodów”.

Celem naszej pracy nie było wszakże tylko zebranie wszystkich danych na temat osób, które zostały zamordowane w więzieniu w Wolfenbüttel, ale także próba nawiązania kontaktu z rodzinami ofiar reżimu hitlerowskiego. Odpowiednią do tego okazją były uroczystości 60. rocznicy oswobodzenia więzienia przez wojska amerykańskie, które miały się odbyć 11 kwietnia 2005. Na uroczystości te zostali zaproszeni żyjący jeszcze byli więźniowie oraz rodziny pomordowanych pochodzące z różnych krajów Europy.

Postanowiliśmy szczegółowo zaplanować nasz wkład w tę uroczystość. Podzieliliśmy się na grupy, których zadaniem była opieka nad zaproszonymi gośćmi oraz dokumentowanie wydarzeń.

W dniu 11 kwietnia zebrało się w kaplicy więziennej zakładu karnego w Wolfenbüttelm około 150 osób, aby uczcić pamięć ofiar pomordowanych. Wśród nich byli m.in. Polacy, Francuzi, Słowacy, Belgowie i Norwegowie, a także wysokiej rangi przedstawiciele świata polityki Dolnej Saksonii. Po uroczystości odbyło się składanie wiązanek i wieńców pod tablicą budynku kaźni. Na zakończenie wszyscy spotkali się na wspólnym obiedzie, podczas którego zaproszeni goście opowiadali o swoich osobistych wrażeniach i przeżyciach.

Wieczorem odbyła się ekumeniczna msza odprawiona wspólnie przez księdza katolickiego i ewangelickiego pastora w głównym kościele w Wolfenbüttel. W czasie mszy zostały odczytane bardzo wzruszające teksty napisane przez byłych więźniów, odmówiono także wspólną modlitwę. Następnie wszyscy udali się do siedziby Urzędu Miasta. Tam przedstawiliśmy zebranym wyniki naszej pracy. Opowiedzieliśmy o przebiegu projektu i pokazali tabele zawierające zebrane przez nas informacje. Nasi goście dali wyraz szczególnemu zadowoleniu z powodu naszego zaangażowania w ten trudny temat. Rozmowy w Ratuszu trwały do późnych godzin nocnych.

Nasza praca nie jest jeszcze zakończona. Nie dotarliśmy do wielu dokumentów i zdjęć pozostających w archiwach i księgach kościelnych. Mamy zamiar kontynuować naszą pracę. Na okres wakacji planujemy także międzynarodowe spotkanie młodzieży w Wolfenbüttel. Idea lepszego poznania się i budowania wspólnej europejskiej przyszłości ― poprzez badanie trudnych doświadczeń z przeszłości ― będzie kontynuowana.