Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Historia Peenemünde
Peenemünde to miejscowość położona w północno-zachodniej części wyspy Uznam, nad cieśniną Peenestrom i Bałtykiem. W 1936 roku zbudowano tam wojskowy instytut badawczy „Heeresversuchsanstalt”, w którym nazistowscy naukowcy zajmowali się projektowaniem i budową rakiet V-1 i V-2. Wystrzelenie pierwszej rakiety balistycznej, oznaczanej wówczas jako A4 (niem. Aggregat 4), nastąpił 3 października 1942.

W ośrodku Peenemünde pracował, między innymi, Wernher von Braun, który po zakończeniu wojny poddał się Amerykanom i potem, już w USA prowadził badania nad rakietami do zastosowań militarnych i cywilnych.

Po alianckich bombardowaniach Peenemünde w kwietniu 1943, ośrodek badawczy i zakłady produkcyjne rakiet przeniesiono do kompleksu kopalni w Mittelbau-Dora, którą rozbudowywali i w której pracowali więźniowie sprowadzeni tam specjalnie z obozu w Buchenwaldzie. Założony dla nich przy kopalni obóz w większej części znajdował się pod Także ziemią, baraki umieszczono w specjalnie wykutych w skałach galeriach. Szacuje się, że w okresie istnienia ośrodka zginęło tam ok. 20 tysięcy robotników przymusowych.

W czasie wojny Peenemünde było podstawą nazistowskiej polityki zbudowania cudownej broni, która zadecydować miała o losach wojny. Obecnie Peenemünde to miejsce pamięci i ośrodek edukacji historycznej.

Realizacja projektu
Zgodnie z sugestiami pracowników muzeum, przygotowania do uczniowskiej wystawy (planowanej na maj 2005 roku) rozpoczęły się już w styczniu 2005.

15 uczniów wraz z nauczycielem i przedstawicielem muzeum zebrało się razem na „burzę mózgów”, aby wybrać listę tematów, które należało uwzględnić w planowanej wystawie (Dokument 1).
Ostatecznie wybrano takie zagadnienia, jak:
– przebieg II wojny światowej (prezentacja w Power Point);
– Peenemünde w latach 1939-1945 (tablice z tekstem i linią czasu);
– obóz pracy w Peenemünde (tablice z tekstem i fotografiami);
– likwidacja obozów w Peenemünde (tablice z tekstem i fotografiami);
– praca robotników przymusowych (prezentacja w Power Point, tablice z tekstem i fotografiami);
– Peenemünde po 8 maja 1945 (tablice z tekstem i fotografiami);
– 8 maja w Niemczech (tablice z tekstem i fotografiami);
– koniec wojny na niemieckim Pomorzu (mapa).

Inne plansze, przygotowywane w ramach projektu, dokumentować miały realizację inicjatywy i opowiadać o osobach w nią zaangażowanych.

Wystawa prezentować miała także świadectwa naocznych świadków funkcjonowania Peenemünde. Przeznaczono na to specjalnie trzy tablice, które ustawiono w kształt litery U.

Poszczególne grupy, pracujące nad wybranymi przez siebie tematami, zostały zorganizowane już w styczniu 2005.

15 uczniów w wieku 12–16 lat rozpoczęło swoją pracę od wykonania wstępnego poszukiwania („riserczu”) w internecie i zanalizowało katalog stałej wystawy prezentowanej w elektrowni w Pennemünde.

Pomocna okazała się także broszura „Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus” („Wspomnienia ofiar narodowego socjalizmu”).
Ważną rolę odegrały badania prowadzone na miejscu, w muzealnym archiwum, a także dalsza lektura literatury związanej z tematem. Niektórzy uczniowie uzyskali, w trakcie rozmów ze swoimi rodzicami i dziadkami, ważne dane, które dołączono do projektu.

Największa część pracy uczniów odbyła się w samym muzeum.
Jak sami przyznali, praca poza szkołą w takim miejscu była o wiele bardziej produktywna i interesująca, niż zwykła lekcja historii. To zaangażowanie w badanie historii Peenemünde nie tylko uczyło współpracy i wzajemnego zrozumienia między członkami poszczególnych grup, ale również pomagało w zrozumieniu przeszłości własnego regionu.

Uczniowie przygotowali streszczenia wszystkich tematów, które zostały przetłumaczone na język polski i, po otwarciu wystawy, dostępne były dla zwiedzających.

Wstępne prace badawcze zostały zakończone już w marcu 2005 roku, jednak wciąż pozostawało jeszcze wiele do zrobienia. Nagrywanie relacji trojga świadków wydarzeń w Peenemünde (Dokument 2) rozpoczęto już następnego miesiąca.

Uczniowie przed przeprowadzeniem wywiadów przygotowali się z pieczołowitością do czekających ich rozmów — ustalili listę pytań oraz ogólne zasady, jakich mieli się trzymać podczas gromadzenia relacji (metodologia oral history). Ostatecznie rozmowy zostały nagrane i opracowane przy pomocy specjalistów.

Także przy pomocy pracowników muzeum, zebrane teksty i materiał fotograficzny zostały przeniesione na tablice, według ściśle określonego wcześniej schematu. Udało się to zrealizować w tygodniach bezpośrednio poprzedzających otwarcie wystawy (co miało nastąpiło 8 maja 2005).

Od stycznia do maja 2005 praca uczniów opisywana była w lokalnej prasie (Dokument 3).

Otwarcie wystawy
Na kilka dni przed otwarciem wystawy, telewizja Deutschlandfunk przygotowała relację na żywo opisującą pracę uczniów. Dziennikarze przeprowadzili krótkie rozmowy z młodymi ludźmi biorącymi udział w projekcie. Wywiadu udzielił także opiekujący się nimi nauczyciel, dyrektor muzeum i pracownicy placówki.

Podczas uroczystego otwarcia wystawy z okazji 60 rocznicy zakończenia II wojny światowej, w największej sali muzeum wysłuchać było można specjalnie przygotowanych na tę okoliczność wystąpień. Inauguracja wystawy zbiegła się w czasie z Międzynarodowym Dniem Muzeów, który przypadał kilka dni później — 18 maja pod hasłem „Muzea budują mosty między kulturami”