Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Zamojszczyzna to teren szczególnie doświadczony w XX wieku. Prawie w każdej rodzinie przechowywana jest pamięć tragicznych wydarzeń. Także moja wieś rodzinna ― Wytłoczka ― została spalona, a mieszkańcy spędzeni do obozu przejściowego w Zwierzyńcu. Przebywała tam moja babcia, mama i dwie ciocie. Właśnie w Zwierzyńcu znajduje się gimnazjum, w którym pracuję. Szkoła nosi imię Róży Zamoyskiej, która wraz z mężem Janem, nie zważając na niebezpieczeństwo, niosła pomoc uwięzionym w obozie. W okolicznych lasach walczyli partyzanci, na czele z dowódcą 9 pułku piechoty Armii Krajowej Tadeuszem Kuncewiczem ― „Podkową”. Wszystko to sprawiło, że postanowiłam zainteresować uczniów tą problematyką, przygotowując projekt poświęcony martyrologii ludności Zamojszczyzny. Świadkowie tamtych wydarzeń powoli odchodzą, a dzieje małej ojczyzny powinny być przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Szkoła, w której pracuję, liczy ponad 300 uczniów. Zaplanowałam, że projekt realizować będę w różnych klasach. Zwiększy to liczbę uczniów, którzy zdobędą wiedzę na temat losów swojej małej ojczyzny podczas II wojny światowej. W pracy nad projektem służyła mi pomocą bibliotekarka Małgorzata Marcola, razem wybrałyśmy literaturę, z której korzystali uczniowie w czasie realizacji projektu.

Realizację projektu rozpoczęłam od szkolenia w obozie zagłady w Bełżcu. Następnie, na lekcjach historii, zapoznałam uczniów z historią powstania nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu.

W czasie wojny w Zwierzyńcu mieszkało 700 Żydów. Uczniowie klas trzecich zaczęli gromadzić wiadomości na temat ich losów. Pomocą służyła im podpowiedziana przeze mnie literatura przedmiotu. Uczniowie dowiedzieli się z niej, że wielu Żydów z naszej miejscowości zginęło w Bełżcu.

Następnie pojechaliśmy do obozu zagłady w Bełżcu. W wyprawie brało udział 47 osób, byli to uczniowie klas trzecich. Na miejscu zbrodni znaleźliśmy napisy informujące, skąd pochodzili wymordowani Żydzi. Był tam Szczebrzeszyn, oddalony 10 km od Zwierzyńca. Stamtąd Żydzi zwierzynieccy byli transportowani w wagonach do Bełżca. [zob. dokument „Wizyta w Bełżcu”]

Po powrocie rozmawialiśmy o przeżyciach związanych ze zwiedzaniem obozu. Młodzież wypełniła również ankietę na temat: „Czy zagłada Żydów w Polsce jest częścią polskiej i lokalnej pamięci narodowej?” 95 % uczniów uznało, że społeczność lokalna powinna dbać o zabytki kultury żydowskiej.

Młodzież zainteresował los ludności żydowskiej. Na następnej lekcji uczniowie klasy III b poinformowali mnie, iż chętnie odwiedziliby kirkut, który znajduje się w Zwierzyńcu. Do tej pory nie byli szczególnie zainteresowani tym tematem. W swoim projekcie nie zaplanowałam wyjścia na cmentarz żydowski, ale uznałam, że inicjatywę uczniów należy wykorzystać. Udaliśmy się więc tam i zapaliliśmy znicze. Doszliśmy do wniosku, że na wiosnę można by trochę uporządkować to miejsce.

Następnym etapem realizacji projektu było przygotowanie materiałów na temat powstania obozu przejściowego w Zwierzyńcu. Uczniowie, w ramach pracy domowej, korzystając z podanej literatury, gromadzili informacje na jego temat, następnie zaprezentowali wyniki swojej pracy podczas lekcji historii. Podobnie było w przypadku innych obiektów, które odwiedziliśmy.

Dziś na terenie obozu przejściowego znajduje się kościół pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski. O cierpieniach uwięzionych tu niegdyś ludzi przypomina Ściana Pamięci Narodowej z symboliczną postacią umęczonego Człowieka. Pod pomnikiem upamiętniającym istnienie obozu przejściowego złożyliśmy wiązankę kwiatów i zapaliliśmy znicze. [zob. dokument „Obóz przejściowy w Zwierzyńcu”]

Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski jest Kościołem garnizonowym Armii Krajowej. Obok na placu kościelnym znajduje się pomnik poświęcony 9 pułkowi piechoty AK i jego dowódcy Tadeuszowi Kuncewiczowi „Podkowie”. Żołnierzom tym także oddaliśmy hołd.

Kolejnym zagadnieniem, któremu poświęciliśmy więcej uwagi, były akcje pacyfikacyjne. Najbliższe dla mnie i moich uczniów, spacyfikowane wsie to Wywłoczka i Sochy. Tragiczne wydarzenia nastąpiły tu 31 marca i 1 czerwca 1943 roku. Młodzież przygotowywała referaty na ten temat i wywiady z osobami będącymi świadkami tych strasznych chwil. [zob. dokumenty „Pacyfikacje” i „Wspomnienia świadków II wojny”]

Z kolei klasa II c otrzymała zadanie przygotowania informacji na temat wydarzeń upamiętnionych nazwą jednej z ulic naszego miasteczka ― ulicy 2 Lutego. Młodzież dowiedziała się, że przy tej właśnie ulicy w 1944 roku rozstrzelano 20 zakładników w odwecie za śmierć niemieckiego konfidenta Artura Ostaszewskiego. Świadkami egzekucji musieli być wszyscy mieszkańcy osady. Następnie odwiedziliśmy tę ulicę i złożyli kwiaty pod tablicą pamiątkową. [zob. dokument „Ulica 2 Lutego”]

Następnie do gimnazjum zaprosiłam prezesa i zastępcę lokalnego oddziału Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, panów: Jana Jasinę i Czesława Ciupika. Goście opowiedzieli młodzieży o tym, co działo się na Zamojszczyźnie w czasie II wojny światowej, jakie były ich losy, jak wyglądało życie partyzantów. Uczniowie klasy II e zadawali pytania. Niektóre z nich świadczyły o tym, że młode pokolenie, mimo zaangażowania, nie jest w stanie w pełni zrozumieć wydarzeń tamtych dni. [zob. dokument „Spotkanie z kombatantami”]

Kolejnego etapu projektu, który został przez nas zaplanowany ― wyjścia z młodzieżą do Turzynieckich Dołów, gdzie znajdował się barak dowódcy partyzantów ― Tadeusza Kuncewicza, nie udało się zrealizować ze względu na złą pogodę. Miejsce to znajduje się bowiem w lesie, kilka kilometrów od uczęszczanej drogi. Postanowiliśmy przełożyć zorganizowanie rajdu na wiosnę. Będą nam towarzyszyć panowie ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

W ramach realizacji projektu odbyły się także w klasach III d i III b lekcje historii na temat napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę. Wykorzystałam tutaj gazety: „Kurier Warszawski” z dnia 7 września 1939 r. i „Czas” z dnia 2 września 1939 r., które znajdują się w zorganizowanym przeze mnie kąciku muzealnym „Ocalić od zapomnienia”. Tematem drugiej lekcji były wydarzenia we wrześniu 1939 roku na Zamojszczyźnie.

Samodzielnie opracowałam i przygotowałam część artystyczną „Zamojszczyzna w czasie II wojny światowej”. Złożyły się na nią wiersze, piosenki i słowo wiązane opracowane na podstawie dostępnych materiałów. Młodzież klas trzecich zaprezentowała ją podczas apelu społeczności szkolnej.

Otrzymaliśmy także zaproszenie do wzięcia udziału w Młodzieżowej Sesji Naukowej w Gimnazjum nr 1 w Tomaszowie Lubelskim. Troje uczniów pod moim kierunkiem przygotowało referaty na temat dziejów Zamojszczyzny podczas II wojny światowej.

Końcowym efektem realizacji projektu była przygotowana przez uczniów prezentacja multimedialna, przedstawiona podczas podsumowania konkursu KARTY w Szczebrzeszynie, zbiór referatów na temat wojny i wywiady ze świadkami wydarzeń. Materiały te złożyłam w bibliotece szkolnej. Mogą z nich korzystać uczniowie i nauczyciele naszego gimnazjum. Ponadto uczniowie wykonali gazetkę informującą o przebiegu projektu, którą umieścili na korytarzu szkolnym. Przygotowałam opis realizacji projektu do gazety lokalnej: „Wiadomości Zwierzynieckie”. Ponadto informacje o projekcie ukazały się w dwóch gazetach powiatu zamojskiego: „Tygodniku Zamojskim” i „Kronice Tygodnia”, co przyczyniło się do promocji szkoły. Jednak, moim zdaniem, najważniejsze jest to, iż wielu uczniów zainteresowało się dziejami swoich wsi i miasteczka, losami swoich rodzin i przodków.

Irena Staroń