Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

W odpowiedzi na ogłoszony przez Ośrodek KARTA konkurs wysłałam zgłoszenie wraz ze scenariuszem projektu pt. „Wędrówki historyczne po Zamojszczyźnie w poszukiwaniu śladów II wojny światowej”. Temat jest nam bliski, gdyż dotyczy regionu, w którym żyjemy, dotyczy też często naszych bliskich. Warto więc było poświęcić trochę wolnego czasu i zebrać jak najwięcej informacji od tych, którzy jeszcze pamiętają wojnę. Zwłaszcza, że tych osób już niewiele zostało.

Następnie o konkursie poinformowałam uczniów z kl. I–III gimnazjum. Pierwsze spotkanie z młodzieżą przewidziałam na 17 października po lekcjach. Tak się szczęśliwie zdarzyło, że właśnie tego dnia otrzymałam informację o zajęciu II miejsca we wspomnianym konkursie.
Zainteresowani pojawili się w wyznaczonym terminie. Na wstępie przedstawiłam uczniom cele oraz metody pracy. Zapoznałam z zadaniami, jakie ich czekają. Zgodnie z założeniem projektu powstało 8 grup: dziennikarzy, historyków, geografów, badaczy, informatyków, aktorów, plastyków i reporterów. W skład każdej z grup weszli uczniowie posiadający pewne predyspozycje do określonych działań. Następnie przystąpiliśmy do przydziału czynności. Ustalony też został terminarz spotkań i konsultacji. Zadanie młodzieży polegało na zgromadzeniu informacji dotyczących działań prowadzonych w czasie II wojny światowej w naszej miejscowości i okolicach, losów mieszkańców, okupacyjnej rzeczywistości, wysiedleń, terroru, ludobójstwa. Zasygnalizowałam także, do których nauczycieli młodzież może się zwrócić z prośbą o poradę i pomoc.

Grupę dziennikarzy stworzyli: Agnieszka Depka, Monika Dubiel, Łukasz Gnap, Urszula Hryniwiecka, Edyta i Wioleta Karwańskie, Joanna Majdanik, Malwina Majdańska, Mateusz Mamczur, Ewelina Maśluk, Piotr Puchalski, Joanna Szpinda, Agata Wójcicka, Joanna Ziemba. Ich zadaniem było odnalezienie świadków II wojny światowej w środowisku, w którym mieszkają i przeprowadzeniu z nimi wywiadów oraz odszukanie opracowań dotyczących tej tematyki w bibliotekach. Uczniowie ustalili między sobą, gdzie i do kogo się udadzą, aby przeprowadzić wywiady. Najpierw jednak przygotowane zostały pytania, z którymi młodzież wyruszyła do osób pamiętających okupację. [zob. dokument „Pytania do świadków II wojny”]

Zebrany materiał źródłowy analizowaliśmy wspólnie w szkole, czytając i korygując nieścisłości, a także weryfikując uzyskane informacje na podstawie opracowań, do których uczniowie dotarli w bibliotekach w Tomaszowie Lubelskim i Podhorcach. Następnie uczniowie przekazali zebrane informacje kolegom, którzy na ich podstawie przeprowadzili kolejne działania.

Grupa historyków, czyli: Marlena Adamczuk, Monika Dubiel, Łukasz Gnap, Edyta Karwańska, Malwina Majdańska, Kinga Międlarz, Piotr Puchalski i Aneta Zwolakiewicz ― wytypowała ze swego grona czteroosobowy zespół (liczniejsza grupa nie wchodziła w grę z przyczyn organizacyjnych), z którym pojechałam do Muzeum Regionalnego w Tomaszowie Lubelskim. Tam młodzieży udostępniono materiały archiwalne dotyczące II wojny światowej. Były to źródła pisane: zbiory Zenona Jachymka i zbiory Janusza Petera oraz źródła drukowane: dzienniki Zygmunta Klukowskiego oraz książka „Zamojszczyzna ― Sonderlaboratorium SS. Zbiór dokumentów polsko–niemieckich z okresu okupacji hitlerowskiej”. Praca ze źródłami trwała do końca października. Uczniowie kilkakrotnie jeździli do Muzeum, gdzie przeglądali materiały, wynotowując z nich istotne dla badanego tematu informacje. Następnie w szkole zespół, już w pełnym składzie i pod moim kierunkiem, przeanalizował sporządzone notatki oraz wyłonił z nich istotne fakty dotyczące opracowywanej przez nas tematyki, po czym przekazał potrzebne informacje kolegom z następnych grup zadaniowych.

Anna Borowicz, Patrycja Czapla, Monika Kamińska, Ewelina Maśluk, Joanna Szpinda, Agnieszka Wójcik i Łukasz Zubiak stworzyli grupę geografów. Oni zajęli się przygotowaniem planu i trasy wycieczki śladami walk w regionie. Do tego celu wykorzystali informacje zgromadzone przez dziennikarzy i historyków. Według ich założeń trasa rozpoczynała się w Zamościu, przed głazem upamiętniającym martyrologię Dzieci Zamojszczyzny, następnie obejmowała zwiedzanie Rotundy, przejazd pod Zaboreczno i do Dąbrowy Tarnawackiej, a kończyła się w Miejscu Pamięci ― Byłym Hitlerowskim Obozie Zagłady Żydów w Bełżcu.

Badaczami zostali: Marlena Adamczuk, Monika Dubiel, Łukasz Gnap, Edyta Karwańska, Malwina Majdańska, Kinga Międlarz, Piotr Puchalski, Joanna Szpinda i Aneta Zwolakiewicz. Przed nimi stanęło bardzo trudne zadanie, a mianowicie opracowanie przewodnika historycznego po regionie. W tym celu badacze wykorzystali informacje zebrane podczas wywiadów, pochodzące ze źródeł zgromadzonych w Muzeum oraz fotografie wykonane w czasie wycieczki. Młodzież, redagując tekst, korzystała z fachowej pomocy (zwłaszcza jeśli chodzi o styl i język) polonistów: Stanisławy Malinowskiej i Elżbiety Kobielarz. Nad estetyką pracy czuwałam osobiście. Podjęte działania zakończyła się sukcesem. Przewodnik został wykonany.

Informatycy: Monika Dubiel, Monika Kamińska, Łukasz Gnap, Ewelina Maśluk, Grzegorz Słodki, Piotr Puchalski ― zajęli się wykonaniem prezentacji multimedialnej pod czujnym okiem informatyka Wiesława Kwiatkowskiego oraz Andrzeja Zabawskiego, którego pomoc była niezbędna także w przygotowaniu zdjęć do wykorzystania w prezentacji i przewodniku. Informatycy także korzystali z materiału źródłowego zebranego przez grupę dziennikarzy i historyków oraz zdjęć wykonanych w czasie realizacji projektu. Prezentację podzielili na trzy części. W pierwszej zostały umieszczone najistotniejsze fragmenty wywiadów. Drugą stanowią zgromadzone źródła. Trzecia to dokumentacja wycieczki oraz akademii przygotowanej przez grupę aktorów, a także prezentacja samego przewodnika historycznego. [zob. prezentacja multimedialna ― Wędówki historyczne po Zamojszczyźnie]

Aktorzy: Patrycja Czapla, Agnieszka Depka, Dawid Dominikowski, Monika Dubiel, Edyta Karwańska, Mateusz Kielar, Yuliya Kraykina, Kinga Międlarz, Anita Nowak, Piotr Puchalski, Sławomir Stawarski, Joanna Szpinda, Monika Torbiczuk, Magdalena Tytuła, Agnieszka Wójcik, Joanna Ziemba, Aneta Zwolakiewicz ― wspólnie ze mną opracowali scenariusz akademii upamiętniającej okupację. Główny wątek przedstawienia to wywiad prowadzony przez dziennikarkę (Joanna Szpinda) z kobietą ― świadkiem okupacji (w której rolę wcieliła się Edyta Karwańska), przeplatany recytacją poezji oraz wzbogacony odpowiednio dobraną oprawą muzyczną (m.in. „Miasteczko Bełz” Agnieszki Osieckiej w wykonaniu Magdy Umer). Aktorzy rozdzielili między siebie role. Każdy musiał się nauczyć swojej kwestii, a następnie ćwiczyć z całą grupą po zajęciach szkolnych. Czas i trud włożony w przygotowanie akademii nie poszedł jednak na marne. Aktorzy zostali nagrodzeni gromkimi oklaskami i pochwałami ze strony zaproszonych gości.

Plastycy: Anna Borowicz, Monika Dubiel, Marta Maziarz, Monika Torbiczuk, Magdalena Tytuła, Joanna Ziemba ― zaangażowali się w projektowanie, a potem wykonanie zaproszeń dla gości, gazetki i wystawki zebranych dokumentów oraz dekoracji na akademię.
Reporterzy: Joanna Szpinda i Sławomir Stawarski ― wykonali zdjęcia dokumentujące podjęte działania. Przeprowadzili też rozmowy z losowo wybranymi uczestnikami uroczystości nawiązującej do obchodów 60 rocznicy zakończenia II wojny światowej. Na podstawie zebranych wypowiedzi doszli do wniosku, że warto było zorganizować takie spotkanie, ponieważ powinniśmy poznawać historię, zwłaszcza tę najbliższą. Musimy chronić ją od zapomnienia, aby również przyszłe pokolenia mogły ją poznać.

Projektem objęliśmy wszystkich (78) uczniów Gimnazjum Publicznego w Podhorcach. Faktycznie nie wszyscy angażowali się bezpośrednio w pracę. Uczyniło to około 50% naszych uczniów. Niektóre osoby angażowały się w pracy w niemal wszystkich powstałych grupach. Może to cieszyć, zwłaszcza że młodzież wykazała duże zainteresowanie tematyką i mogła się także wiele nauczyć. Poznała cząstkę historii własnego regionu oraz ludzi którzy ją tworzyli. Tych ostatnich jest już coraz mniej, są w podeszłym wieku, często schorowani i nie wszyscy chcą się dzielić bolesnymi dla nich wspomnieniami.

Młodzież mogła także zobaczyć miejsca bezpośrednio związane z wojną w naszym regionie. Niestety nie wszystki; było to niemożliwe ze względów czasowych i finansowych. Mimo to jestem bardzo zadowolona, ponieważ dzięki otrzymanej nagrodzie finansowej udało nam się pokryć koszt wyjazdu wszystkich gimnazjalistów na zaplanowaną wycieczkę. Gdyby nie nagroda, wiele osób pochodzących z mniej zamożnych rodzin na pewno by nie pojechało. A takie lekcje historii w terenie dają młodzieży wiele dobrego: łatwiej zapamiętują i kojarzą fakty.

Otrzymane pieniądze wykorzystaliśmy również na zakup aparatu cyfrowego na potrzeby szkoły oraz naszego projektu. Mogliśmy sporządzić dokumentację fotograficzną wykorzystaną między innymi w prezentacji.

Nie uniknęliśmy także problemów. Niektóre zaplanowane działania przesunęły się w czasie, między innymi w związku z uroczystością nadania szkole imienia oraz tworzeniem nowej pracowni komputerowej. Mimo tych utrudnień udało się nam zakończyć podjęte działania w terminie.
Uważam, że praca nad projektem przyniosła wiele korzyści, uczniowie pogłębili wiedzę historyczną, nauczyli się samodzielności w podejmowaniu działań, pracy zespołowej i tolerancji.

Barbara Dubiel