Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

W ramach projektu Model International Criminal Court (MICC) realizowanego wspólnie przez Inicjatywę Krzyżowa i Berlin e.V młodzież zajmuje się tematyką łamania praw człowieka, zbrodni ludobójstwa i zbrodni wojennych. Młodzi ludzie tworzą symulację postępowania sądowego w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości w Hadze. Przedmiotem symulacji są łamanie praw człowieka, zbrodni ludobójstwa i zbrodni wojennych. Projekt pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”.

Uczniowie z Niemiec, Polski i trzeciego, corocznie zmieniającego się europejskiego kraju, opracowują w międzynarodowych grupach mowy obrończe i oskarżycielskie oraz wyroki zaczerpnięte z oryginalnych protokołów sądowych oraz przejmują role oskarżycieli, obrońców i sędziów. Zespół prasowy, który również tworzą uczniowie, odgrywa rolę sprawozdawców wydarzeń w mediach.Cele projektu
Celem projektu jest zwrócenie uwagi na ochronę i nienaruszalność praw człowieka oraz przybliżenie uczniom zasad funkcjonowania międzynarodowego prawa karnego i instytucji prawnych, jako instrumentów ochrony tych praw. Założeniem projektu jest umożliwienie zdobycia podstawowej wiedzy o przebiegu procesu sądowego, wyjaśnienie niuansów i trudności prawnego dowodzenia i wyrokowania.

Uczestnicy na podstawie rozpatrywanych faktów przygotowują — stosownie do swojej roli sędziów, prokuratorów, obrońców czy mediów — strategię działań w ramach procesu. Dzięki temu rozwijają umiejętności otwartego i efektywnego prezentowania własnego zdania. Muszą nie tylko przedstawić własne opinie, ale również odnieść się argumentów innych i rozważyć je.

Ponadto zamierzeniem projektu jest zachęcenie uczniów do tego, by zajęli się tematem narodowego socjalizmu w kontekście, którego do tej pory nie poznawali. Chodzi o zbadanie motywacji sprawców oraz administracyjnego, prawnego kontekstu zbrodniczych działań III Rzeszy. Tak więc w każdej symulacji pojawia się przynajmniej jeden przypadek z protokołów sądowych procesów norymberskich.

Metoda
Metoda symulacji bardzo dobrze nadaje się do celów edukacji obywatelskiej. Wcielenie się w role realnych postaci i realne sytuacje było dla młodzieży dużym wyzwaniem. Dzięki uczestnictwu w zajęciach tego typu, uczniowie kształcą kompetencje poznawcze i proceduralne, które w ramach „normalnych” lekcji, ze względu na swą abstrakcyjność i brak odniesienia do życia codziennego argumenty — bywają dla nich niezrozumiałe.

Symulacja łączy uczenie poznawcze poprzez konieczność stosowania prawnych ram działania, zadawanie pytań (zbrodnie w swym specyficznym kontekście historycznym i ich prawne karanie) oraz proces podejmowania decyzji (w ramach symulowanego procesu) z własnym doświadczeniem zdobytym przez samodzielne działania. Symulacja jako praca zespołowa ułatwia uczenie się, dzięki potencjałowi współpracującej ze sobą grupy.

Przygotowanie
Pilotażowy projekt Modelu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze odbył się pierwszy raz w dniach 7–11 grudnia 2005 roku w Krzyżowej. W lipcu tego samego roku doszło do pierwszego spotkania przygotowawczego, w którym wzięli udział niektórzy uczniowie i nauczyciele z krajów biorących udział w projekcie oraz organizatorzy i doradcy w kwestiach pedagogicznych i prawnych.

Na spotkaniu wspólnie ustalono strukturę i program symulacji. Zaakceptowano propozycje symulowania ról oskarżycieli, obrońców i sędziów. Zdecydowano się jednak nie odtwarzać postaci świadków i oskarżonych.

Treść symulacji opierała się na materiałach z Trybunału Norymberskiego i Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii. Zwrócono przy tym uwagę na wybór takich przypadków, które z punktu widzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego są trudne do rozstrzygnięcia w kwestii odpowiedzialności oskarżonych.

Przed rozpoczęciem właściwej symulacji w Krzyżowej, nauczyciele z krajów biorących udział w przedsięwzięciu musieli wybrać uczestników akcji oraz odpowiednio ich przygotować. W kolejnych miesiącach zebrano dokumentację procesów (wypowiedzi świadków, dowody rzeczowe) oraz opracowano wymogi dotyczące uczniów. W tym celu sporządzono oficjalny podręcznik, w którym zamieszczono przebieg, reguły i wskazówki dotyczące opracowywania mów obrończych i oskarżycielskich.

Model: Międzynarodowy Trybunał Karny
Ramy projektu zbudowano na schemacie Międzynarodowego Trybunału Karnego. Jego struktura została jednak zredukowana do podstawowego zbioru reguł, który był łatwy dla zrozumienia dla uczniów, nieposiadających administracyjnego i prawniczego doświadczenia.

Symulację ograniczono do podstawowych elementów: oskarżenia, obrony, przesłuchania obu stron przez sąd oraz ogłoszenia i uzasadnienia wyroku. Zmniejszono też liczbę uwzględnionych w oryginalnych procesach dokumentów i dowodów. Jednocześnie powołano zespół prasowy, który w czasie realizacji projektu miał stworzyć gazetę w dwóch wydaniach i film, a po wszystkim zorganizować konferencję prasową.

Uczniowie pełniący role oskarżycieli i obrońców w danym procesie opracowywali „position papers”, w których przedstawiali swoją argumentację. Na tej podstawie sędziowie opracowywali tymczasowe wyroki. Nauczyciele nie wspierali uczniów merytorycznie, a jedynie pomagali przy organizacji podróży i samych obrad.

Seminarium MICC 2007
W dniach 13–18 kwietnia 2007 odbyło się trzecie seminarium MICC School Seminar. W oparciu o doświadczenia z minionych spotkań można było w roku 2007 dokonać pewnych zmian. Między innymi zdecydowano o zorganizowaniu dodatkowego dnia przygotowawczego już na miejscu w Krzyżowej. Wypełniły go spotkania i prezentacje poświęcone tematyce praw człowieka i humanitarnemu międzynarodowemu prawu karnemu. Interaktywne ćwiczenia w tym dniu służyły wspólnemu poznaniu się oraz zoptymalizowaniu współpracy młodzieży w mieszanych międzynarodowych grupach.

Rola nauczycieli towarzyszących uczestnikom
Podczas przeprowadzania symulacji nauczyciele nie pełnili żadnych oficjalnych funkcji. Współpracowali jednak przy bieżącej pedagogicznej ocenie działań uczniów oraz poszukiwaniu rozwiązań problemów, które pojawiły się w trakcie realizacji projektu. Rozmawiali też ze swoimi uczniami, zbierając uwagi i opinie dotyczące przebiegu całej inicjatywy. W ramach seminarium MICC 2007 zaoferowano nauczycielom oddzielne, trwające półtora dnia warsztaty, dotyczące tematyki praw człowieka. Podstawą tych warsztatów stał się „Kompas”, poradnik Rady Europy.

Pomiędzy oskarżycielami a obrońcami rozwinęła się mocna konkurencja. Szczególnie rzucało się w oczy to, jak intensywnie i jak szybko poszczególne grupy wykorzystywały wskazówki, które otrzymywały od ekspertów. Aby podkreślić formalny charakter procesów i stworzyć bliską rzeczywistości symulację Trybunału Sprawiedliwości, poproszono uczniów o ubranie się w odpowiednie stroje. Nawet sędziowie włożyli togi. Na sali obecni byli także woźni sądowi, ustalono również stałą kolejność przebiegu procesu: mowa oskarżycielska, mowa obrończa, przesłuchanie przez sędziego, mowy końcowe obu stron, ogłoszenie wyroku. Drużyny składały się każdorazowo z przedstawicieli trzech narodowości, tzn. zespół oskarżycieli tworzyli np. uczniowie z Polski, Niemiec i Bułgarii czy Czech.

Podczas odgrywania symulacji można było zaobserwować niewiarygodny wręcz wzrost umiejętności młodych ludzi. Było to spowodowane także tym, że bezpośrednio po zakończeniu każdego etapu procesu dokonywano szczegółowej oceny działań uczniów. Uczestnicy, którzy w ocenie nauczycieli byli na początku raczej zdystansowani, teraz silnie angażowali się w symulowane obrady trybunału.

Mowy obrończe i oskarżycielskie charakteryzowały się retoryczną i prawniczą finezją, zawierały polityczne i historyczne oceny. Sędziowie analizowali sprawę z różnych punktów widzenia, odważnie zadawali pytania i wydawali sprawiedliwe wyroki. Dla wszystkich osób biorących udział w tym przedsięwzięciu, szczególnie dzięki sprawozdaniom tworzonym przez zespół prasowy oraz symulacji i ich ocenie, jasna stała się różnica między moralną oceną zbrodni z jednej strony, a — z drugiej — trudnym i skomplikowanym jej sądowym udowodnieniem i ukaraniem. Na zakończenie przyznano nagrody dla najlepszego obrońcy, oskarżyciela i sędziego oraz dla najlepszego zespołu.

Obok sesji, w których młodzież odgrywała symulację sądową, program całej inicjatywy składał się również z prezentacji raportu prof. Anastase Shyaka z Uniwersytetu w Ruandzie, która w pracy naukowej zajmuje się badaniem konfliktów. Uczniowie poznali przyczyny i mechanizmy rozwoju tamtejszego konfliktu, poznali też charakter działalności „International Criminal Tribunal for Rwanda” (ICTR).

Młodzi ludzie odwiedzili również Miejsce Pamięci w Krzyżowej. Przeprowadzono również dłuższy wywiad z byłym żydowsko-polskim przymusowym robotnikiem, który stał się dla uczniów żywym świadkiem historii. Jego opowieść można było odnieść do tematów, którymi zajmowano się podczas procesów.

Na zakończenie obejrzano filmy „No Man’s Land” i „Shake hands with the devil”, w których została poruszona rola międzynarodowej wspólnoty w rozwiązywaniu międzynarodowych i etnicznych konfliktów.

Bardzo pomocne okazały się dodatkowe ćwiczenia, wprowadzające uczniów w tematykę praw człowieka. Pozwoliło to — jeszcze przed rozpoczęciem pracy trybunału na lepsze poznanie się grup i poszerzenie wiedzy o uniwersalnych zasadach, na straży których stoi haski Trybunał. Pomógł w tym zwłaszcza wykład osoby nadzorującej cały projekt — Andreee Pavel.Szkoły biorące udział w projekcie w roku 2005:

• Bułgaria
National Aprilov Gimnasium, Gabrovo
Romain Rolland Foreign Language School, Stara Zagora
• Niemcy
Heidberg Gymnasium, Hamburg
Wagenburg Gymnasium, Stuttgart
• Polska
I Liceum Ogólnokształcące im. I. Paderewskiego, Wałbrzych
I Liceum Ogólnokształcące im. Kasprowicza, Świdnica

Szkoły biorące udział w projekcie w roku 2007:

• Niemcy
Beethoven-Oberschule, Berlin
Friedrich-Ebert-Gymnasium Bonn
• Polska
I Liceum Ogolnokształcace we Wrocławiu
XL Liceum Ogolnokształcace im. S. Zeromskiego
Zespół Szkół Społecznych „Splot”, Nowy Sącz
• Czechy
Gymnasium Ceska Trebova