Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Warsztaty antydyskryminacyjne „It is black or white – my i świat wokół nas” są elementem programu edukacyjnego Grupy Mifgash. Zajęcia przeznaczone są dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, w szczególności licealistów, ale również uczniów techników i szkół zawodowych, a nawet studentów kierunków humanistycznych. Warsztaty zawierają elementy scenariusza Relacje „mniejszość- większość” z podręcznika Historia a prawa człowieka Fundacji Ośrodka KARTA. Bazują także na koncepcie szwajcarskiego pedagoga Johann’a Pestalozzi’ego „head, heart and hand” – „głowa, serce, ręce”, odnoszącym się do wiedzy, empatii oraz działania.

Projekt został przygotowany w ramach szóstej edycji konkursu „Historia Bliska” Fundacji im. Batorego oraz Ośrodka Karta, zatytułowanej:Obcy wśród swoich — doświadczenie XX wieku. [2001/2002] Dwoje uczniów inowrocławskiego liceum zainteresowało się historią mniejszości niemieckiej zamieszkującej przedwojenny Inowrocław. W oparciu o bogaty materiał źródłowy (dokumenty i świadectwa, do zebrania których zaangażowali także koleżanki i kolegów ze szkoły) autorzy prześledzili, jak kształtowały się w ich rodzinnym mieście wzajemne relacje pomiędzy Polakami i Niemcami tuż przed i tuż po wybuchu II wojny. Pokazali wiele przykładów zachowań odbiegających od stereotypów, próbowali też wniknąć w istotę mechanizmów, które uczyniły z dotychczasowych sąsiadów śmiertelnych wrogów, doprowadzając — po obu stronach — do wielu niewinnych ofiar.

Młodzież z Niemiec, Polski i Ukrainy zajęła się aktualnymi debatami prasowymi na temat związanych z II wojną światową wypędzeń i przymusowych przesiedleń. Jako główny „produkt” projektu powstała trójjęzyczna gazeta z napisanymi przez uczestników komentarzami do wybranych artykułów.

Na terenie pogranicza Bawarii i Republiki Czeskiej na wspólne relacje między mieszkającymi w sąsiedztwie Niemcami i Czechami nadal wplywa dramatyczna przeszłość. Pamięć o drugiej wojnie światowej i następujących po niej wypędzeniach ludności niemieckiej z terytorium Czech oraz doświadczenie Żelaznej Kurtyny tworzy stereotypy, które do tej pory funkcjonują w społeczeństwie.

Projekt pochodzi z niemieckiej strony partnerskiej „Lernen aus der Geschichte”.

Uczniowie Szkoły Głównej, z których część miała wrogie nastawienie do obcych, dzięki spotkaniu z ocalonym z Holocaustu przekonali się, jak silne piętno na życiu ofiar wywarła dyskryminacja i prześladowanie. Dzięki wyjazdowi do Muzeum Pamięci w Oświęcimiu w towarzystwie świadka tamtych czasów, uczniowie zostali uwrażliwieni na popełnione tam zbrodnie oraz na następstwa tych wydarzeń. Poznali wagę przestrzegania praw człowieka i demokratycznego systemu prawa.
 
Projekt pochodzi ze strony partnerskiej „Lernen aus der Geschichte”.

Jedną z grup społecznych „przeznaczonych”przez niemieckich nazistów do eksterminacji w obozach koncentracyjnych, byli homoseksualni mężczyźni. Zgodnie z obozową tablicą oznakowań więźniów, systematyzującej istnienia ludzkie w uprzedmiotowione kategorie, osoby uwięzione za homoseksualność musiały nosić na pasiakach różowy trójkąt. Znak ten miał się później stać jednym z symboli ruchu na rzecz prawnej i społecznej równości osób nieheteroseksualnych. […]

Projekt zainicjowany został 15.09.2010 roku z okazji 75 rocznicy Ustaw norymberskich i realizowany jest od tego czasu w grupach dzieci i młodzieży. Skierowany jest do uczniów szkół powszechnych począwszy od 7 roku nauki, studentów oraz innych grup potencjalnie zainteresowanych z kręgu edukacji szkolnej i pozaszkolnej. W dużej mierze sfinansowany został przez fundację Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość (Erinnerung, Verantwortung und Zukunft).

Konspekt edukacyjny ma na celu łączenie edukacji historycznej z edukacją na rzecz praw człowieka. Charakter tematyczny oraz układ (przebieg) zajęć niejako narzuca jego realizację w z góry ustalonej przestrzeni, czyli na terenie byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Wynika to z uwarunkowań historycznych, bowiem większość dzieci przebywających w łódzkim getcie, zginęła właśnie w tym obozie. Konspekt stanowi jednak punkt wyjścia, a jego realizacja może przebiegać w oparciu o inne miejsce związane z tragedią Holokaustu. Wówczas jednak należy zmodyfikować odpowiednio konspekt o przekazanie informacji o odwiedzanym miejscu.

Warsztat dotyczy znaczenia praw i wolności człowieka w kontekście ważnych wydarzeń historycznych. Uczestnicy zastanawiają się nad ingerencją państwa w życie obywateli, szczególnie w obliczu wojny. W wyniku warsztatu wzrasta świadomość na temat różnorodności i nierówności szans w społeczeństwie w ważnych momentach historycznych. Szczególnie chodzi o rozwijanie rozumienia możliwych konsekwencji osobistych dla osób należących do mniejszości społecznych i grup kulturowych w różnych momentach historii.

„Metropolitanka” to realizowany na Pomorzu od 2012 r. przez społeczną grupę działającą przy Instytucie Kultury Miejskiej projekt herstoryczny (z ang. “her story” – „jej historia”, w przeciwieństwie do “history” – „jego historia”) informujący o roli kobiet w historii, często pomijanej w akademickich, szkolnych oraz codziennych rozmowach. Na podstawie zebranych informacji powstał szlak pokazujący udział kobiet w narodzinach ruchu społeczno-politycznego „Solidarność” i strajkach w dawnej Stoczni Gdańskiej.

Projekt w modelowy sposób łączy historię i współczesność, a spoiwem pomiędzy tymi wymiarami są właśnie prawa człowieka. Został on zapoczątkowany w amerykańskim centrum edukacyjnym the Lowell Milken Center. W Kędzierzynie-Koźlu projekt realizowała szkolna grupa Amnesty International, dlatego prawa człowieka były nieodłączną częścią tego projektu, realizowanego w kontekście przeciwdziałania antysemityzmowi i nietolerancji wobec Romów. Prawa człowieka były komponentem „horyzontalnym” w działaniach projektowych.

Stowarzyszenie Promocji Muzeum Pamięci Hadamar e.V. oraz Sieć People First Deutschland e.V. tworzą razem program dla zwiedzających w tzw. języku łatwym do zrozumienia, który nadaje się również dla osób z trudnościami w uczeniu się.Projekt pochodzi ze strony partnerskiej „Lernen aus der Geschichte”.

W ramach projektu w przestrzeni miejskiej Krakowa – na przykładach wybranych praw człowieka – omawiano kulturową koncepcję praw człowieka oraz relacje między prawami człowieka a historią lokalną, narodową i międzynarodową. Autorki warsztatu podkreślały złożoność problematyki praw człowieka i ukazywały, iż charakter praw człowieka często pozostaje jednak podporządkowywany rozmaitym interpretacjom i podejściom zależnym od kultury.

Kiedy porusza się prawa oskarżonych i skazanych podkreśla się przede wszystkim aspekt prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu (np. Monika Lipka w podręczniku „Historia a prawa człowieka”). Lipka w krótkim wstępie do scenariuszy zajęć, które wykorzystałam podczas ostatnich warsztatów z pensjonariuszami ośrodka wychowawczego, słusznie zauważa, iż „uniwersalny charakter praw człowieka jest często podważany przez rządzących, a ich interpretacja pozostaje zależna od wyznawanej filozofii” (s. 107). Podczas zajęć z wychowankami ośrodków wychowawczych powinna być poruszana jednak nie tylko kwestia sprawiedliwego procesu, ale przede wszystkim – praw człowieka przysługujących więźniom po wyjściu z więzienia oraz różnych praw więźniów w różnych kulturach.

Projekt realizowany był w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu latach 2010-2012 i stanowił próbę połączenia nauczania o prawach człowieka i na ich rzecz z edukacją o narodowym socjalizmie i Holokauście. Projekt realizowany był w szczególnym kontekście historycznym. Nasz Dom znajduje się bowiem pomiędzy Starym Miastem, a byłym obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau. To symboliczne umiejscowienie znajduje swoje odzwierciedlenie w misji naszego Domu, która opiera się na edukacji historycznej i obywatelskiej – przede wszystkim młodzieży – w duchu wartości wynikających z historii i symboliki Auschwitz, przede wszystkim poszanowania praw człowieka.

Poprzez różne metody (ćwiczenie warsztatowe, dyskusja, metody teatralne, praca z tekstem) uczestnicy poznają „kobieca twarz historii”, a także dostrzegają prawo i potrzebę kobiet do obecności w historii.

Celem „Szkoły Dialogu” jest poszerzanie wiedzy młodzieży na temat wielowiekowej obecności Żydów w Polsce poprzez samodzielne odkrywanie i upamiętnianie historii przedwojennej społeczności żydowskiej w miejscu, w którym żyją. Zajęcia kierowane są do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych i składają się z czterech spotkań oraz przygotowywania przez uczniów wycieczki po żydowskich zabytkach danej miejscowości.

W ramach projektu Model International Criminal Court (MICC) realizowanego wspólnie przez Inicjatywę Krzyżowa i Berlin e.V młodzież zajmuje się tematyką łamania praw człowieka, zbrodni ludobójstwa i zbrodni wojennych. Młodzi ludzie tworzą symulację postępowania sądowego w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości w Hadze. Przedmiotem symulacji są łamanie praw człowieka, zbrodni ludobójstwa i zbrodni wojennych. Projekt pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”.

Ośrodek KARTA przygotowuje książkę, w której kobiety opowiedzą o swoim życiu w warunkach patriarchatu w Polsce w ostatnim stuleciu. Będzie to historia dyskryminacji i nierówności, na które kobiety odpowiedziały niezgodą, buntem i walką o swoje prawa. Z czym kobiety musiały zmagać się w dwudziestoleciu międzywojennym, a z czym w PRL? Jak wyglądała ich rola w życiu […]

Żywa Biblioteka jest metodą edukacji o Prawach Człowieka wykorzystywaną w 45 krajach świata do przeciwdziałania dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu. Skuteczność tej metody polega na bezpośrednim spotkaniu z przedstawicielami dyskryminowanych grup podczas rozmowy. Projekt ma charakter otwartego wydarzenia zorganizowanego w formie biblioteki. Odwiedzający Żywą Bibliotekę mają możliwość porozmawiania z dowolnie wybraną „książką” – osobą reprezentującą grupę, z którą związane są pewne stereotypy, która jest nieakceptowana lub wykluczana ze społeczeństwa.