Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Przywrócić pamięć i odrzucić stereotypy
W 1917 r. przy ulicy Kilińskiego 13 w Radomiu powstało prywatne żydowskie gimnazjum męskie, a w roku następnym utworzono także gimnazjum żeńskie przy ulicy Mariackiej 4. Założycielem obu szkół był Józef Temerson — aktywny i energiczny działacz społeczny, członek Rady Miejskiej w Radomiu i kierownik radomskiego oddziału Banku Handlowego w Łodzi. Wśród inicjatorów powołania tych szkół ważne miejsce zajmował także Icchak Tynowicki, który następnie prowadził kancelarię szkolną. Opiekę nad szkołami miało sprawować specjalnie w tym celu powołane Towarzystwo „Przyjaciół Wiedzy” złożone z asymilowanych bogatszych Żydów radomskich.

Wojna i Holocaust zniszczyły żydowską społeczność Radomia i samą szkołę. Nauczyciele miejscowego VI LO im. Jana Kochanowskiego postanowili odbudować pamięć o żydowskim gimnazjum z ulicy Kilińskiego. Podchwycona przez uczniów inicjatywa miała na celu przypomnienie Radomianom o wielowiekowej obecności społeczności żydowskiej w ich mieście oraz pomóc w przezwyciężeniu narosłych przez lata stereotypów.

Realizacja projektu
Prace nad projektem rozpoczęły się już w 2004 roku. Inicjatorom udało się skontaktować z przedstawicielami dawnej żydowskiej społeczności Radomia – między innymi z Chaimem Kinclerem z Izraela.

Zdecydowano się na przygotowanie strony internetowej, która upamiętniałaby żydowskich uczniów i nauczycieli z Gimnazjum Towarzystwa „Przyjaciół Wiedzy. Uczniowie VI LO im. Jana Kochanowskiego w Radomiu pod kierunkiem Zbigniewa Wieczorka i Iwony Grześkiewicz rozpoczęli poszukiwania. Kontakt z ocalałymi z wojny dawnymi absolwentami umożliwił uzyskanie danych dotyczących wojennych losów kolejnych osób. Wystosowano również oficjalny apel do wszystkich, którzy mogliby pomóc w przygotowywaniu bazy biogramów. Warto podkreślić, że baza ta jest wciąż uaktualniana.

Zebrane nazwiska odczytano 19 kwietnia 2006 roku na dziedzińcu dawnej szkoły. Wydarzenie odbyło się przy udziale uczniów VI LO. Głośne, szkolne „jestem!” brzmiące przy kolejnych odczytywanych nazwiskach wymownie zwracało uwagę na nieobecność osób, których losy koncentrujące się wokół Gimnazjum przerwała wojna i Zagłada. Uroczyste spotkanie na dziedzińcu byłej szkoły pozwoliło na głębsze doświadczenie braku i pustki, jaka wypełnia obecnie mury budynku przy ulicy Kilińskiego.

W 2007 przypada 90-lecie Gimnazjum Towarzystwa „Przyjaciół Wiedzy”. Już w kwietniu odbędzie się konferencja popularnonaukowa „Społeczność żydowska Radomia w 1 poł. XX wieku — kultura–zagłada–rozproszenie.” W planach jest również spotkanie z absolwentem Gimnazjum, Jakubem Zyskindem oraz uroczystości na terenie posesji byłej szkoły. Uczniowie oprowadzać będą również po wystawie prezentującej historię żydowskiej diaspory w Radomiu, przygotowywanej przez lokalny oddział Archiwum Państwowego.