Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Cele projektu 

Celem naszych działań było pobudzenie i zainspirowanie społeczności lokalnych do aktywności na rzecz odkrywania dziedzictwa żydowskiego w najbliższej okolicy (wieś, małe miasto, gmina, dzielnica miasta). Aktywność ta przejawiała się poprzez organizowanie różnych projektów o charakterze edukacyjnym, w realizację których zaangażowana została młodzież szkolna. Poprzez udział w projekcie, jego uczestnicy poznawali historię i kulturę Żydów polskich – dawnych i obecnych mieszkańców ich miejscowości.

Zwieńczeniem tych działań miało być odtworzenie lokalnej historii danej miejscowości ze szczególnym uwzględnieniem jej wielokulturowego charakteru. Jednym z założeń projektu było możliwie jak największe zaangażowanie uczniów w projekt, uczynienie ich odpowiedzialnymi za przygotowanie i organizację prezentacji wystawy na terenie szkoły, zaproszenie do jej zwiedzania uczniów z innych szkół etc. Ponadto wybrani uczniowie sami oprowadzali po wystawie, do czego zostali przygotowani podczas specjalnego szkolenia.

Przebieg projektu

W sumie zostało zorganizowanych 8 prezentacji w małych miejscowościach i dużych miastach na terenie województw: małopolskiego, śląskiego i wielkopolskiego. Projekt rozpoczął się w Krakowie, gdzie miała miejsce pierwsza prezentacja wystawy oraz trening dla uczniów-przewodników po wystawie, jak również warsztaty dla nauczycieli-szkolnych opiekunów wystawy.

12-30 XI 2008 r. – Kraków (DK Podgórze – Dwór Czeczów, ul. ks. J. Popiełuszki 36)
XI 2008 r. – Zbąszyń (Gimnazjum, ul. Mostowa 10)
20 XI – 4 XII 2008 – Zaborze (Gimnazjum Gminne Nr 2 im. KEN w Zaborzu, ul. Jezioro 2)
I/II 2008 – Jerzmanowice (Gminny Ośrodek Kultury w Jerzmanowicach)
II/III 2009 – Tarnów (Gimnazjum nr w w Tarnowie)
III/IV – Rybnik (Gimnazjum, ul. Prosta 14)
IV/V 2009 – Sobków (Gimnazjum)
V/VI 2009 – Gołcza (Gimnazjum Publiczne im. Jana Pawała II w Gołczy)

Prezentacja wystawy w danej miejscowości miała stać się dla środowiska lokalnego (głównie szkoły) pretekstem i inspiracją do podjęcia różnych działań na rzecz przywracania pamięci o jej dawnych żydowskich mieszkańcach (wykłady, prelekcje, spotkania z ze świadkami wydarzeń, konkursy plastyczne, happeningi, różne formy upamiętniania, itp.).
Zadaniem nauczycieli, animatorów kultury i uczniów było podejmowanie różnorakich działań na rzecz przywracania pamięci, dzięki którym społeczność szkolna i lokalna będzie miała szansę lepiej rozumieć specyfikę swojego regionu i jego wielokulturowego dziedzictwa.
Wystawa miała stanowić pretekst i zachętę do dyskusji na temat stosunków polsko-żydowskich w przeszłości i obecnie. Przewodnim tematem debat uczniowskich był problem postawiony w podtytule wystawy, dotyczący sposobu postrzegania Żydów przez Polaków, traktowania ich w kategoriach „swój” czy „obcy”. Materiał zaprezentowany na wystawie stanowił szersze tło dla tworzonych przez uczniów własnych projektów szkolnych (np. gazetki, wystawy, broszurki, prezentacji multimedialnej, plakatu), których celem było szeroko rozumiane przywracanie pamięci o lokalnym dziedzictwie żydowskim wśród społeczności szkolnej oraz mieszkańców danej miejscowości i regionu. Prace te powstawały na podstawie zebranych przez uczniów materiałów, wiadomości zaczerpniętych z wystawy, literatury naukowej, prasy, spotkań z ekspertami, wywiadów ze świadkami wydarzeń oraz wykonanych samodzielnie zdjęć zabytków i innych pozostałości kultury żydowskiej.

Jako punkt wyjścia autorzy projektu zaproponowali uczniom i nauczycielom przykładowe pola aktywności:

•    Przygotujcie listę wszystkich ważnych, ciekawych i zaskakujących tematów, które wiążą się z polsko-żydowską historią waszej okolicy.
•    Na jej podstawie możecie wspólnie określić, co jest najważniejsze w przywróceniu lokalnej społeczności pamięci o współistnieniu różnych kultur. O czym szczególnie chcielibyście opowiedzieć innym?
•    Wreszcie, trzeba będzie zdecydować, do kogo chcecie się zwrócić, a co za tym idzie – jak macie zamiar to zrobić.
•    Jeśli w waszym zespole są osoby z zacięciem aktorskim i reżyserskim, możecie wybrać jakiś wątek odkrytej przez was historii miejscowości i napisać sztukę teatralną na jego temat. Przygotowanie spektaklu to wielka frajda!
•    Możecie przeobrazić się w przewodników turystycznych i oprowadzać innych śladami wielokulturowej przeszłości. Będziecie musieli zaprojektować taką trasę turystyczną i zastanowić się nad doborem informacji, które chcecie przekazać. Zabytki żydowskiego dziedzictwa mogą stanowić świetną inspirację artystyczną!
•    A może uda się oznaczyć trasę w jakiś szczególny sposób – przygotować tabliczki informacyjne lub ulotkę? Spróbujcie porozmawiać o tym z władzami lokalnymi. Wasza działalność dodatkowo podniesie atrakcyjność turystyczną miejscowości
•    Dobrym pomysłem jest także przeprowadzenie zajęć dla młodszych kolegów i koleżanek z waszej szkoły. Porozmawiajcie o tym z nauczycielem i spróbujcie przygotować takie zajęcia. Może zainteresowani uczniowie zaangażują się razem z wami w opiekę nad cmentarzem?
•    Ciekawym pomysłem jest przygotowanie wystawy prac plastycznych wykonanych różnymi technikami, które przybliżać będą historię regionu.

W ramach podsumowania wykonanej pracy autorzy projektu zaproponowali następujące tematy do refleksji:

•    Po zakończeniu pracy nad projektem najpierw sami przyjrzyjcie się efektom swoich działań. Z czego jesteście najbardziej dumni? Co było szczególnie zaskakujące, interesujące w odtwarzaniu historii okolicy? Jak wam się razem pracowało? Co jest atutem waszej grupy? Jakie były mocne strony współpracy? Kiedy zdarzały się konflikty – z czego wynikały? Czy można im było zapobiec? Na co zwrócilibyście szczególną uwagę, pracując razem przy następnym projekcie? Ocena pracy grupy bardzo przydaje się w życiu zawodowym – będziecie pracować w różnych zespołach i często sukces realizowanych zadań będzie zależeć od tego, czy trafnie i szybko ocenicie waszą współpracę.

•    Porozmawiajcie w parach, czy udało się spełnić wasze oczekiwania. Czego każdy z was się nauczył i dowiedział? Jakie umiejętności nabyliście? Czy projekt odkrywania historycznego wielokulturowego dziedzictwa zmienił jakoś wasz sposób patrzenia na świat? Jeśli tak – to jak? Co było dla was osobiście najważniejszym, najtrudniejszym, najciekawszym doświadczeniem? Czy chcielibyście jeszcze raz uczestniczyć w takim projekcie? Jak zareklamowalibyście udział w nim waszym rówieśnikom? Spróbujcie precyzyjnie określać, czego nauczyliście się podczas pracy w projekcie.

•    Czy sądzicie, że udało się wam przywrócić pamięć? Co to tak naprawdę oznacza w przypadku waszej społeczności lokalnej? Czy coś się zmieniło w waszej okolicy po zrealizowaniu projektu? Niezależnie od tego, czy uda się znaleźć odpowiedzi na wszystkie te pytania i czy będą to odpowiedzi wyłącznie pozytywne – najważniejszą sprawą jest refleksja, którą podejmiecie oraz samo poszukiwanie odpowiedzi.

Wystawa: Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy?

Wystawa Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy? została zorganizowana przez Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie
we współpracy z Domem Anny Frank w Amsterdamie, przy wsparciu finansowym holenderskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Została zaprezentowana po raz pierwszy w marcu 1998 roku w Krakowie. Następnie odwiedziła wiele miast polskich (m.in. Warszawę, Lublin, Świdnicę, Wrocław, Przemyśl, Opole, Oświęcim, Jarosław, Włodawę, Krzyżową, Chrzanów). Przy okazji prezentacji wystawy organizowane są różne spotkania, seminaria i warsztaty nauczycielskie, poświęcone nauczaniu historii i kultury Żydów.

Od 1999 roku istnieje także niemieckojęzyczna wersja wystawy, której powstanie było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Sprawa Zagranicznych RP i Fundacji Konrada Adenauera. Wystawa ta cieszy się w Niemczech bardzo dobrą opinią, także w środowiskach żydowskich, i była dotąd prezentowana w wielu różnych miastach, m.in. w Berlinie, Monachium, Akwizgranie, Münster, Dreźnie, Lipsku i Düsseldorfie. Miała ona również swoją premierę w Szwajcarii, oraz Bułgarii, gdzie jesienią 2001 r. była eksponowana w Instytucie Kultury Polskiej w Sofii.

Celem wystawy, przeznaczonej głównie dla młodzieży szkolnej, jest próba przedstawienia wielowiekowego dorobku polskich Żydów i skomplikowanych stosunków polsko-żydowskich, którym podręczniki szkolne poświęcają niewiele miejsca lub podejmują temat prawie wyłącznie w kontekście tragedii Holocaustu.

Wystawa dokumentuje w popularny sposób historię Żydów mieszkających w Polsce od wczesnego średniowiecza po dzień dzisiejszy, wykorzystując do tego celu ponad 200 fotografii, pochodzących z ok. 80 archiwów. Integralną jej częścią jest bogato ilustrowany katalog, z obszernym (100 stronicowym) wprowadzeniem, stanowiącym popularnonaukową syntezę dziejów Żydów w Polsce. Wystawie towarzyszą także materiały dydaktyczne dla nauczycieli szkół ponadpodstawowych, zawierające test wiadomości oraz fragmenty tekstów źródłowych pomocnych przy realizacji tematyki żydowskiej w szkole.

Wystawa funkcjonuje do dziś i można ją zamawiać pisząc na adres: [email protected]

W 2003 r. stworzona została wersja elektroniczna wystawy, która jest dostępna na stronie internetowej: http://www.zydziwpolsce.edu.pl/info_wyst_zywpl.html