Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Koncepcja projektu

Zbrodnie II wojny światowej to niezbywalny element historii nowożytnej Europy. Niemieckie ludobójstwo na zawsze wpisało się w historię Oświęcimia, dlatego pamięć i szacunek dla ofiar nazistowskich prześladowań powinny pomóc mieszkańcom miasta i władzom samorządowym w uczynieniu ze współczesnego Oświęcimia antytezy Auschwitz, międzynarodowego ośrodka edukacji i dialogu na rzecz pokoju, tolerancji, pojednania kultur. Szczególnie ważna w tym zakresie jest edukacja.

W wielu polskich miastach, elewacje budynków, ogrodzenia, znaki drogowe, przyczółki mostów pokrywa graffiti: hasła, znaki, symbole, obrazy. Namalowane odręcznie, wykorzystujące przygotowany wcześniej szablon — zróżnicowane formą i treścią, skrywają materiał do zasadniczych przemyśleń na temat współczesnego społeczeństwa, współczesnej kultury. Są wśród nich powszechnie obecne znaki wrogości — napisy i symbole, wyrażające treści rasistowskie. Negatywny, a nawet wrogi komunikat symboli i haseł napotyka w przestrzeni miasta na obojętnego odbiorcę. Obie postawy: agresywna nadawcy i obojętna odbiorcy są symptomami społecznej alienacji. Projekt „Mury mówią” miał być aktywnym wystąpieniem przeciwko tolerancji dla promocji nienawiści. Inicjatywa skierowana do młodzieży licealnej z Oświęcimia i okolic miała zwrócić uwagę na obecność symboli nazistowskich i rasistowskich w przestrzeni publicznej miasta oraz pomóc w budowaniu sprzeciwu wobec tolerancji dla tego typu treści. Warsztaty przygotowane przez organizatorów projektu pomogły młodym ludziom w nauczeniu się postaw aktywnego przeciwstawiania się nienawiści oraz pomagały w analizie zjawiska antysemityzmu. Walka z „mową nienawiści” musi zacząć się od poznania jej źródeł.

Dokumentacja nienawiści

Pierwszym elementem projektu było zaproszenie młodych ludzi do przygotowania materiałów dokumentujących istnienie nazistowskich i rasistowskich symboli i haseł w przestrzeni publicznej Oświęcimia. Fotografie rejestrujące hasła i symbole rasistowskie, z informacją o dacie i miejscu, w którym zostały zrobione oraz krótką refleksją autora (dlaczego zależało mi na zwróceniu publicznej uwagi na ten symbol, to hasło?) miały być analizowane w trakcie późniejszych zajęć warsztatowych.

Publiczna dyskusja

Zebranie materiałów ukazujących pełne nienawiści hasła na murach miasta stało się pretekstem do otwarcia publicznej dyskusji podejmującej temat tolerancji wobec takich symboli we współczesnej Polsce. Dyskusję inspirowano i prowadzono w portalach internetowych — tam też starano się wypracować model konkretnych działań w sprawie usunięcia napisów rasistowskich z elewacji budynków.

Warsztaty

W cyklu czterech warsztatów młodzież uczestniczyła w analizie zarejestrowanych na fotografiach symboli i haseł. Pogłębiona wiedza na temat rasizmu i antysemityzmu, oddziaływania społecznego języka, np. komunikatów rasistowskich, miała pomóc młodym ludziom na krytyczny ogląd rzeczywistości społecznej oraz świadomy wybór postawy (jest mi obojętne …, nie jest mi obojętne, że mury Oświęcimia pokrywają znaki wrogości, hasła rasistowskie), podjęcie decyzji o udziale w konkretnych działaniach na rzecz społeczeństwa otwartego (np. interwencji obywatelskiej w sprawie symboli rasistowskich). 

Pierwsza odsłona warsztatów dotyczyła tematyki haseł i symboli nazistowskich. Zajęcia odwoływały się do historii II wojny światowej i Holocaustu. Na tle historycznym młodzi ludzie inspirowani byli do analizy propagandy nazistowskiej, której elementy (takie jak teoria ukrytego wroga, myślenie w kategoriach spisków, mity dotyczące Żydów, Romów itp.) mimo upływu czasu nadal istnieją w przestrzeni publicznej. Młodzież uczyła się również sposobów reagowania na te treści poprzez pisanie listów protestacyjnych, inicjowanie działań lokalnych i współpracę z mediami.

Kolejna odsłona warsztatów prowadzone była przez trenerów Metody Porozumienia Bez Przemocy. Zajęcia poświęcone były rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji oraz nauce brania odpowiedzialności za własne uczucia. Młodzież uczyła się słuchania negatywnych komunikatów i języka działań pozytywnych, aby przygotować się do aktywnego wspierania społeczeństwa demokratycznego. Zajęcia kładły nacisk na pomoc w rozwijaniu postaw: tolerancji i asertywności.

Trzecia odsłona warsztatów realizowana była pod kierunkiem antropologa kultury. W ich trakcie próbowano dokonać analizy kulturowej „mowy murów”. Uczestnicy warsztatów zastanawiali się nad społecznym zjawiskiem antysemityzmu, rasizmu i wykluczenia. Młodzież podejmowała próby odkrycia i zrozumienia ukrytych przekazów mowy murów: anonimowych, rasistowskich, antysemickich.

Ostatnie warsztaty poświęcone były pamięci historycznej obecnej w sztuce. Wykład akademika i artysty Rafała Jakubowicza poświęcony był sztuce odwołującej się do problematyki Zagłady: malarstwu, pomnikom i anty-pomnikom, instalacjom i filmom w konwencji dokumentu. Młodzież z dystansem odniosła się do wykładu jako formy zajęć, czemu dała wyraz w materiałach ewaluacyjnych zebranych po zakończeniu projektu.

Podsumowanie projektu

W realizacji projektu wzięło udział wielu zaproszonych gości: artysta Rafał Jakubowicz, Beata Machul-Telus (autorka Krajowego Programu Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Związanej z Nimi Nietolerancji 2004–2009), międzynarodowa grupa trenerów czy przedstawiciele Stowarzyszenia Romów w Polsce — Joanna Talewicz-Kwiatkowska i Daniel Bartłomowicz.