Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Dom Mendelsohna i przylegający do niego, nieistniejący już cmentarz żydowski przy ulicy Zynadrama z Maszkowic, to ważne miejsce pamięcizwiązane z nieistniejącą już społecznością żydowską w Olsztynie.

Unikalny Dom Przedpogrzebowy Gminy Żydowskiej wybudowano na początku XX wieku według debiutanckiego projektu Ericha Mendelsohna , architekta wywodzącego się ze środowiska olsztyńskich Żydów. Cmentarz, który według religii mojżeszowej jest miejscem nienaruszalnym do Dnia Sądu Ostatecznego (niezależnie od tego, w jakim stanie się zachował), założony został sto lat wcześniej. Oficjalnie zlikwidowano go na polecenie władz w latach 60-tych XX w. Od tamtej pory był traktowany jako zwykły park.

Dom Mendelsohna stoi do dziś. Do końca lat dziewięćdziesiątych funkcjonowała w nim filia Archiwum Państwowego. Obecnie budynek jest opustoszały a jego stan wymaga gruntownego remontu.

Olsztyńska Gmina Żydowska została zlikwidowana w 1942 roku, kiedy to w nieznanym do dziś miejscu hitlerowcy wymordowali wszystkich przedstawicieli olsztyńskich Żydów.

Projekt opierał się na koncepcji wykorzystania zaniedbanego terenu Domu Mendelssohna i cmentarza żydowskiego do zainspirowania dyskusji o historii miasta i pamięci o mieszkających w nim Żydach.

Jednym z elementów projektu był konkurs na prace plastyczne, przedstawiające wyobrażony przez uczniów wygląd cmentarza w przeszłości lub przyszłości. Konkurs ogłoszony został na początku maja 2006 roku przez nauczycielkę plastyki z Gimnazjum nr. 5 w Olsztynie.

W trakcie trwania konkursu uczniowie poznawali historię diaspory żydowskiej w swoim mieście. Zorganizowany 6 czerwca spacer „Śladami Olsztyńskich Żydów” odsłonił przed uczniami przeszłość miejsc związanych z żydowską kulturą. Przez kolejne tygodnie młodzi ludzie spotykali się ze świadkami historii i historykami, którzy odtwarzali obraz przedwojennego, wielokulturowego Olsztyna.

Każdy z uczestników projektu został również poproszony o przeprowadzenie wywiadu wśród członków rodziny, znajomych starszych osób i mieszkańców Olsztyna, pamiętających lata przedwojenne. Zebrane w ten sposób dane miały pomóc w zbudowaniu obrazu miasta przed katastrofą II Wojny Światowej i Holocaustu.

Pod koniec roku szkolnego uroczyście podsumowano konkurs i rozdano nagrody. W czasie trwania projektu prowadzona była dokumentacja fotograficzna. Przygotowane przez uczniów prace zostały zaprezentowane mieszkańcom Osiedla Grunwaldzkiego w Olsztynie, zbudowanego w okolicy dawnego cmentarza i Domu Mendelssohna. Od września 2006 roku będzie można oglądać je w Miejskiej Bibliotece Pedagogicznej.

Projekt był elementem działań rewitalizacyjnych przestrzeni dawnego żydowskiego cmentarza i domu pogrzebowego. Wydzierżawiony w 2005 roku przez Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia” teren ma stać się wkrótce centrum kultury, miejscem dialogu środowisk twórczych i ośrodkiem upamiętniania wielokulturowej historii Olsztyna. Znajdzie się w nim biblioteka, archiwum oraz stała wystawa dotycząca postaci Mendelsohna.