Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Wprowadzenie:
Szkoła im. Anny Frank w Bonn w szczególny sposób poczuwa się do obowiązku przekazywania swoim uczniom wiedzy o historii Żydów. W minionych latach nauczyciele Szkoły realizowali ze swoimi klasami różne duże projekty, które miały na celu zapobieganie ksenofobii i rasizmowi, odkrywanie wspólnych cech wszystkich wielkich kultur, poznawanie i akceptowanie pojęć i wartości poszczególnych narodów oraz praktykowanie tolerancji w stosunku do wszelkich narodów i grup religijnych.

Dlatego prowadzili oni również projekt „Ślady żydowskich rodzin w Bonn. Żydowski cmentarz w Schwarzrheindorfie opowiada”. Projekt był efektem wycieczki uczniów klas dziesiątych na żydowski cmentarz w Schwarzrheindorfie (Bonn-Beuel). Uczestnicy wycieczki opowiedzieli innym uczniom o swych wrażeniach i spontanicznie postanowili zająć się cmentarzem, wykonując na nim prace pielęgnacyjno-konserwacyjne. Pięć osób z grona pedagogicznego zgłosiło gotowość zrealizowania tego projektu wspólnie z 75 uczniami i uczennicami klas dziesiątych.

Praca nad tym projektem był także wyrazem zainteresowania kulturą i codziennym życiem bońskich Żydów, ich dziejami i trybem życia. Był to trudny projekt, ponieważ dotyczył ludzi, którzy już nie żyją, którzy zostali w bestialski sposób wymordowani i których duchowemu dziedzictwu grozi zapomnienie.  Na przygotowanej następnie wystawie organizatorzy pragnęli pokazać nie tylko obrazy niszczenia ludzkiego życia, ale także unaocznić burzenie kultury. Świadomie najgorszemu okresowi, czasom narodowego socjalizmu, poświęcono niewiele miejsca. Obrazy cierpienia to ważna przestroga, ale równie ważna jest wiedza o znaczeniu i pięknie dawnej kultury żydowskiej w Niemczech i w Europie. Żydowski świat, jaki istniał w Europie, zniszczyła nienawiść i fanatyzm, został on nieodwracalnie stracony. Pozostałości kultury żydowskiej, miejsca takie jak cmentarz w Schwarzrheindorfie, oddziałują inaczej niż tablice pamiątkowe. Ukazują one, że bez ratowania i dokumentowania historycznej kultury żydowskiej obraz historyczny będzie niepełny.

To, co wtedy uniknęło zagładzie, dzisiaj często w zatrważającym tempie niszczeje. Tam, gdzie nie ma ludzi, którzy pielęgnują tradycję: wkładają stroje do modlitwy, obchodzą swoje święta, odprawiają nabożeństwa i grzebią swoich zmarłych według tradycyjnych obrzędów, stare rzeczy zostają pozbawione sensu i znikają. Ich zniknięcie oznacza dla współobywateli stratę.

Projekt jako metoda:
Projekt jako metoda dydaktyczna zajmuje poczesne miejsce w koncepcji szkoły im. Anny Frank w Bonn. Już od V klasy począwszy przeprowadza się z uczniami prace projektowe. Znoszą one sztywne struktury „normalnego” planu zajęć, umożliwiają pracę w zespołach międzyprzedmiotowych i międzyklasowych. Od uczniów wymaga się wykonywania zadań w kooperacji z różnymi instytucjami pozaszkolnymi, jak również przeprowadzania prac projektowych także poza szkołą. Skutek jest taki, że w znacznie wyższej mierze, niż to zazwyczaj bywa w tradycyjnym nauczaniu, wykorzystuje się urządzenia, media i materiały instytucji pozaszkolnych. Podczas prac projektowych uczniowie opuszczają bezpieczne otoczenie szkolne i rozwiązują wiele problemów, stykając się z rzeczywistością pozaszkolną.

Współpraca z instytucjami pozaszkolnymi wymaga od uczniów przełamania strachu przed przekroczeniem progu, wyćwiczenia adekwatnych form towarzyskich i umiejętności zapisywania rezultatów pracy. Intensywne rozmowy wstępne nauczycieli biorących udział w projekcie z rozmówcami uczniów tworzą bazę późniejszej współpracy. Podczas pracy projektowej rozwija się zupełnie nowa płaszczyzna komunikacji między uczącymi a uczącymi się. Powstaje zażyłość wyższego stopnia, choć bez utraty autorytetu. Odwrócenie się od tradycyjnych form poddawania się nauczaniu stymuluje u uczniów chęćdo nauki i wyższą gotowość do zaangażowania się.

Przebieg projektu:
Początkowo na opisany tutaj projekt przewidziano okres dwóch tygodni. W tym czasie miały być prowadzone prace na cmentarzu. Przed rozpoczęciem prac nawiązano kontakt z właściwym urzędem i gminą żydowską przy synagodze w Bonn w celu bliższego określenia warunków pracy. Z tych pierwszych nawiązanych kontaktów rozwinęło się intensywne pragnienie zbierania dalszych informacji o cmentarzu i gminie żydowskiej. W dalszym przebiegu projekt uzyskał własną dynamikę, zmieniły się też zupełnie jego cele. Po wielu konferencjach nauczycielsko-uczniowskich została dookreślona tematyka projektu.

Kiedy poszczególne grupy opracowywały cele szczegółowe, plan zajęć dla klas dziesiątych został na sześć tygodni zawieszony i ułożony na nowo. Uczniowie co rano mieli w klasach dwie lekcje, na których otrzymywali konieczne podstawowe wiadomości na temat kultury Żydów oraz tła historycznego. Następnie pracowano w grupach roboczych, utworzonych według najbardziej interesujących tematów.

Grupom roboczym doradzały różne organizacje i osoby, a w szczególności: Towarzystwo Współpracy Chrześcijańsko-Żydowskiej, gmina żydowska przy synagodze w Bonn, Towarzystwo Niemiecko-Izraelskie, pracownicy archiwum miejskiego w Bonn i muzeum ziemi ojczystej w Beuel oraz izraelski naukowiec Dan Bondy. W trakcie pracy uczniowie poznali dwóch żydowskich świadków historii, którzy przeżyli holocaust i wrócili do Bonn. Oddali do dyspozycji pracujących przy projekcie swoje wspomnienia w postaci książkowej i niepublikowane dotychczas dzienniki.

Współpraca uczniów z osobami spoza środowiska szkolnego znacznie podniosła ich motywację i zaangażowanie, ponieważ wysoki poziom akceptacji i otrzymana pomoc były dla nich ważnym potwierdzeniem sensu i wagi ich pracy. Wyprodukowana przez Westdeutscher Rundfunk telewizyjna relacja o projekcie stanowiła dodatkowy bodziec.

Nad pracą w ramach projektu czuwało zarówno organizacyjnie, jak i merytorycznie kierownictwo szkoły, popierając ją nawet bardziej, niż tego oczekiwano. W trakcie pracy wiele koleżanek i kolegów spontanicznie oferowało prowadzącym projekt pomoc w dziedzinach, które wykraczały poza profil zespołu projektowego. Liczni rodzice uczniów – nie tylko z klas dziesiątych – wyrażali jednoznaczną aprobatę dla intensywnego zajmowania się tym tematem i wielokrotnie pytali, jak postępują prace. Także obce osoby, które obserwowały grupy uczniów na cmentarzu podczas prac porządkowych, pytały o cele projektu i rezultaty. Po zakończeniu prac rezultaty zaprezentowano publicznie (patrz Dokumenty).

Rozpoczęta praca „Ślady rodzin żydowskich w Bonn” kontynuowano z następnymi klasami piątymi. Utrzymany został patronat szkoły nad cmentarzem i w dalszym ciągu prowadzono prace porządkowe.

(ak)