Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

– ćwiczenie warsztatowe – dwie osoby w kręgu,

– ćwiczenie warsztatowe: krok do przodu,

– dyskusja,

– krótki film.

– karty z rolami,

– swobodna przestrzeń,

– odtwarzacz,

– CD/spokojna muzyka,

– projektor, komputer.

Czas trwania: 90 min.

Grupa docelowa: młodzież w wieku 15-25 lat

1. Wprowadzenie: dwie twarze:

Poproś dwóch uczestników o bycie wolontariuszami w następnym ćwiczeniu. Wyjaśnij im na osobności, żeby stanęli plecami do siebie w centrum kręgu. Jedna osoba ma szczęśliwy wyraz twarzy, druga – smutny. Uczestnicy stoją w kręgu i opisują te dwie osoby. Pytania: Co widzisz? Czego potrzebuję, aby zobaczyć pełny obraz?

2. Krok do przodu (jest to modyfikacja metody opracowanej w podręczniku Compass http://eycb.coe.int/Compass/en/pdf/2_38.pdf, jednak w tym opracowaniu ma inne cele, a refleksja końcowa bazuje na innych pytaniach):

Stwórz spokojną atmosferę, w tle można włączyć cichą muzykę. Przekaż uczestnikom losowo wybrane karty ról i poproś ich o nie pokazywanie kart innym. Poproś o przeczytanie w ciszy swoich ról, a następnie o zajęcie wygodnego miejsca (można się położyć na podłodze).

Następnie poproś uczestników, aby wczuli się w swoje role. Aby im w tym pomóc, przeczytaj niektóre z poniższych pytań, robiąc przerwę po każdym, żeby dać uczestnikom czas na wyobrażenie sobie ich życia:
– Jakie było twoje dzieciństwo?
– W jakim domu mieszkałeś? W co się bawiłeś?
– Jacy byli Twoi rodzice?
– Jak wygląda Twoja codzienność dzisiaj?
– W jakim środowisku żyjesz?
– Co robisz rano, w ciągu dnia, wieczorem?
– Gdzie mieszkasz?
– Ile zarabiasz w ciągu miesiąca?
– Co robisz w wolnym czasie? Jak spędzasz wakacje?
– Co jest dla ciebie ważne, czego się boisz?

Poproś uczestników o ustawienie się w linii i zachowanie ciszy. Poproś, żeby uczestnicy wyobrazili sobie, że jest miesiąc po zakończeniu II wojny światowej. Wyjaśnij, że będziesz wyczytywać różne sytuacje i zdarzenia i jeśli uczestnik może odpowiedzieć TAK na tę sytuację/zdarzenie, to robi krok do przodu. Jeśli nie, pozostaje w miejscu.

Po każdym pytaniu uczestnicy mogą zastanowić się przed zrobieniem kroku na przód i spojrzeć, gdzie stoją inni uczestnicy. Po przeczytaniu wszystkich punktów poproś uczestników, żeby zapamiętali miejsce, gdzie stoją. Następnie daj uczestnikom chwilę na wyjście ze swoich ról zanim rozpocznie się dyskusja podsumowująca.

Role (dostosowane do sytuacji II wojny światowej):

– rosyjski żołnierz, który wrócił do domu bez ubytku na zdrowiu

– rosyjska matka żołnierza , który wrócił z wojny zdrowy

– ocalały żołnierz, który wrócił z niewoli

– niemiecki żołnierz Wehrmachtu, który powrócił do swojej żony i dzieci

– żona żołnierza Wehrmachtu

– niemiecki jeniec w obozie na Syberii

– matka zaginionego żołnierza armii niemieckiej

– dziecko represjonowanego polskiego żołnierza w Permie

– Tatarka krymska deportowany na Syberię

– polski żołnierz, którzy walczył o niepodległość

– polski Deportowany na Ural

– Ukrainka, siostra „Banderowca”

– weteran wojenny, który wrócił do domu bez nogi

– osierocone dziecko, syn wroga ludu

– zgwałcona podczas wojny 17-letnia dziewczyna

– Żyd, który przeżył Auschwitz i wrócił do ZSRR

– Żyd, który przeżył Auschwitz i przybył do Ameryki

– Żyd, który przeżył Auschwitz i przybył do Izraela

– Bohater wojenny, witany z honorami po powrocie do domu

– żona bohatera wojennego, który zginął w bitwie

Sytuacje/wydarzenia:

1. Nie musisz się obawiać o przyszłość swoich dzieci.

2. Cieszysz się uznaniem i szacunkiem w społeczeństwie, w którym żyjesz. Ludzie proszą cię o rady.

3. Nie zmagasz się z problemami w życiu rodzinnym.

4. Jesteś pełnoprawnym członkiem społeczeństwa. Twój język, twoja religia i kultura są respektowane w społeczeństwie, w którym żyjesz.

5. Twoje opinie na temat kwestii społecznych i politycznych się liczą. Nie boisz się, że zostaniesz osądzony. Wiesz do kogo zwrócić się o pomoc w razie potrzeby.

6. Nigdy nie doświadczyłeś kpiny i dyskryminacji ze względu na swoje pochodzenie.

7, Jesteś zadowolony ogólną sytuacją po wojnie. Możesz korzystać z opieki medycznej i pomocy społecznej.

8. Możesz zaprosić znajomych na obiad. Masz ciekawe życie i pozytywnie patrzysz na swoją przyszłość.

9. Możesz studiować i pracować w swoim zawodzie. Nie boi się prześladowania i upokorzenia na ulicy lub ataków w prasie.

10. Szanuje się to co mówisz. Swobodnie możesz obchodzić święta religijne z rodziną i przyjaciółmi.

11. Masz możliwość uczestniczenia w wydarzeniach międzynarodowych za granicą.

12. Możesz sobie pozwolić na zakup nowych ubrań co najmniej raz na trzy miesiące.

13. Możesz się zakochać w kim chcesz. Mieszkasz w dobrych warunkach.

14. Zgadzasz się z oficjalnym stanowiskiem rządu co do wojny w kraju, w którym mieszkasz.

15. Możesz czytać gazety

16. Gdybyś mógł cofnąć czas, nadal byłbyś zwolennikiem wojny.

Refleksja po ćwiczeniu: Zapytaj uczestników, jak się czują. Następnie przejdź do omówienia poruszonych problemów i rozmowy o tym, czego uczestnicy się nauczyli:

– Jak czują się ci, którzy zrobili wiele kroków do przodu?

– Jak czują się ci, co pozostali w tyle?

– Kiedy ci, którzy często robili kroki do przodu zauważyli, że inni zostają w tyle?

– Kto czuł, że w wielu sytuacjach jego prawa były łamane?

– Jak się czuł człowiek, którego prawa były łamane w wielu sytuacjach?

– Jak myślicie, jakie role odgrywali inni uczestnicy?

W tym momencie każdy ujawnia swoją rolę.

– Jak uczestnicy czuli się w swoich rolach, czy było łatwo je odgrywać?

– Co im pomogło w wyobrażeniu sobie roli?

– Do jakich refleksji skłoniło ich ćwiczenie?

– Do jakich sytuacji z prawdziwego życia było podobne ćwiczenie?

3. Film (opcjonalnie):

Po zakończonej dyskusji i refleksji można pokazać uczestnikom film Chimamandy Ngozi Adichie: http://www.ted.com/talks/chimamanda_adichie_the_danger_of_a_single_story

Pytania do dyskusji:

– Jakie macie wrażenia po obejrzeniu filmu?

– Czy zdarzyło się wam zetknąć się z sytuacją, w której ktoś (może ty?) miał jednostronny punkt widzenia, tzw. single story?

Koncept jest uniwersalny, polecany zwłaszcza dla grup międzynarodowych. Można go łatwo zastosować w innych kontekstach i grupach docelowych.

Feedback dotychczasowych uczestników był bardzo pozytywny, zwrócili uwagę zwłaszcza na możliwość prawdziwego wczucia się w inne osoby i doświadczenia łamania ich praw. W czasie prowadzenia metody trzeba uważać na ładunek emocjonalny i na to, by uczestnicy po ćwiczeniu „wyszli” ze swoich ról. Bardzo ważne jest także upewnienie się, czy uczestnicy rozumieją swoje role i czy takie pojęcia jak „Banderowiec” czy żołnierz AK jest zrozumiałe.

Efektem warsztatu były projekty lokalne zrealizowane przez uczestników w Polsce, Rosji, w Niemczech i Ukrainie.

Strona programu: www.theodor-heuss-kolleg.de.

(ak)