Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Uznaję, iż prawa człowieka mają charakter powszechny, czyli są takie same dla każdego człowieka na całym świecie; przyrodzony – niezależny od państwa, należny wszystkim, żyjących we wszelkich systemach prawnych. Zadaniem państwa powinna zaś być  ochrona tych prawa. Są także nienaruszalne, czyli  nie mogą być regulowane i zależne do władzy. Ponadto mają charakter niezbywalny – są trwałe, wieczne, nie można z nich zrezygnować ani ich nikomu odebrać oraz naturalny – człowiek posiada je z racji godności osobowej, są niezależne od rasy, płci, orientacji seksualnej, wyznania, pochodzenia etnicznego, społecznego, narodowego czy przekonań politycznych.

Charakter praw człowieka, mimo że nie do podważenia, często pozostaje jednak podporządkowywany rozmaitym interpretacjom i podejściom zależny od kultury. Rocco Buttiglione, włoski polityk, Minister do Spraw Europejskich, podkreśla w swoim tekście „Prawa człowieka …. dziś”, że „prawa człowieka przysługują każdej jednostce ludzkiej”, ale równocześnie zauważa, że „ich treść i zakres są całkowicie uzależnione od tego, kim jest człowiek, co stanowi jego istotę”. I dalej zaznacza, że istnieją trzy różne sposoby określania praw człowieka: metafizyczne; ogólnoludzkie i kulturowe.

O tej trzeciej koncepcji pisze między innymi Radosław Milczarski współautor podręcznika „Historia a prawa człowieka” wydanego przez Ośrodek KARTA. Milczarski podkreśla, iż „Ujęcie jednostki w społeczeństwie różniło się w zależności od kultury i dominującego ustroju. Koncepcja anglo-amerykańska akcentuje indywidualistyczne podejście do praw jednostki, natomiast Europejczycy podkreślają znaczenie odpowiedzialności państw i społeczeństwa z możliwość realizacji humanitarnych ideałów. Teorie azjatyckie, często niezmiennie od wieków, akcentują realizację jednostki poprzez dobro kolektywne. Natomiast afrykańska tradycja opiera się na zasadzie solidaryzmu, podporządkowując los i życie człowieka życiu grupy społecznej.”

Buttiglione zaś zaznacza: „Faktem jest, iż obecna tradycja praw człowieka była – i jest nadal – piętnowana jako 'zachodnia', a tym samym nie do zaakceptowania przez inne cywilizacje. Wiemy na przykład, że podejście do praw człowieka w kulturze Islamu różni się od przyjmowanego w kulturze zachodniej czy europejskiej. Krytyczne podejście do „zachodniego” modelu praw człowieka nie dotyczy wyłącznie Islamu. Jest ono również obecne w naszej cywilizacji zachodniej w postaci tak zwanej wielokulturowości. Przedstawiciele tego trendu twierdzą, że wszystkie wartości zależą od specyficznego kontekstu kulturowego danej cywilizacji.

Wszystkie cywilizacje są w zasadzie równorzędne i dlatego też niemożliwe jest zdefiniowanie uniwersalnych praw człowieka. kompromisowym. Konsensualne podstawy praw człowieka zostały przyjęte, ponieważ kraje komunistyczne krytykowały tradycyjne podstawy tych praw jako 'burżuazyjne'. Obecnie sprzeciw dotyczy głównie krajów islamskich oraz tak zwanych modernistycznych i dekonstrukcjonistycznych trendów w kulturze zachodniej. Integryzm religijny i relatywizm etyczny jednoczą się w tej sytuacji przeciwko substancjalnej definicji praw człowieka.”

Podczas pracy z wychowankami ośrodków wychowawczych skupiam się na 3 kwestiach:
1) historii traktowania więźniów i historii praw człowieka
– średniowiecze – stosowanie tortur
– okres Rewolucji Francuskiej – ukształtowanie praw człowieka
– romantyzm
– II wojna światowa
– prawa więźnia w okresie PRL
– Wietnam

2) więzienie w literaturze (analiza fragmentów tekstów i filmów), m.in. Stephena Kinga Zielona mila, Zofii Nałkowskiej Medaliony, Tadeusza Borowskiego U nas, w Auschwitzu… , Aleksandra Sołżenicyna Archipelag Gułag.

3) kulturowe aspekty praw skazanych i więzień

– analiza dokumentów, m.in.
Podstawowe zasady traktowania więźniów. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 45/111 z dnia 14 grudnia 1990 r.
Zalecenia Rec (2006)2 Komitetu Ministrów do państw członkowskich Rady Europy w sprawie Europejskich Reguł Więziennych przyjęte przez Komitet Ministrów w dniu 11 stycznia 2006 r. na 952 posiedzeniu delegatów
Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach dotyczących osób pozbawionych wolności

– prawa więźnia w krajach islamskich:
Afganistan: Talibowie trzymali w bez żadnych podstaw, mordowanie wrogów politycznych i przedstawicieli mniejszości narodowych – działanie poza standardami międzynarodowymi wedle sądów koranicznych, orzekanie okrutnych wyroków.
Arabia Saudyjska: publiczne ścinanie  kilkuset skazańców
Egipt: za rządów Muraka w 2000 r. wydano 66 wyroków śmierci (18 wykonano)
Irak: wykonanie kilkuset wyroków śmierci rocznie (na wrogach Husajna), liczba więźniów pięciokrotnie przekracza liczbę miejsc w więzieniach
Iran: sądy rewolucyjne – w 2001 roku 125 wyroków śmierci
Kuwejt: policja nagminnie łamie prawa podejrzanych, zwłaszcza więźniów politycznych
Malezja: aresztowania i ciężkie wyroki
Nigeria: prawo koraniczne zezwala na publiczne chłosty i amputację kończyn

– prawa więźnia w krajach azjatyckich:
Chińska Republika Ludowa – brak obrony przed sądem, oskarżony nie ma obrońcy, jest torturowany podczas przesłuchań,  nie zbiera się danych uwięzionych, stosowanie kary śmierci także za porwania, złodziejstwo i rozboje
Rosja – stosowanie  tortur wobec aresztowanych, przetrzymywanie dzieci w więzieniach
Tajlandia (Bangkwang) – osadzeni w dybach, przeludnienie więzienia, stosowanie tortur, akty okarżenia pełne luk i sprzeczności, stosowanie kary śmierci

– analiza case studies:
1. sytuacja więźnia w Polsce, p. Grzegorza Giszczaka, nie dostał zgody na wizytę w szpitalu u swojej córki (sprawa w Europejskim Trybunale Praw Człowieka) (analiza artykułów zamieszczonych w Internecie)
2. 22-letni egipski były student prawa, Abdel Karim Suleiman został skazany za nieprzyzwoite treści zawarte w czterech artykułach, jakie napisał w 2004 roku. Odbywając karę 4 lat pozbawiania wolności za obrazę Islamu i prezydenta Hosni Mubaraka, został w więzieniu pobity i odesłany do izolatki (analiza artykułów zamieszczonych w Internecie)
3. Sytuacja Yan-a Zhengxue – bez podejrzenia o pogwałcenie prawa został pobity przez funkcjonariuszy, za próbę dowiedzenia się, dlaczego został tak potraktowany został skazany na pobyt w obozie pracy (analiza artykułów zamieszczonych w Internecie)
4. Michał Pauli osadzony w Tajskim więzieniu (Bang Kwang – jedno z najcięższych więzień na świecie) za przemyt ekstazy  (analiza fragmentów książki 12 x śmierć, piekł w raju)
5. Gwałtowny wzrost liczby osób starszych w amerykańskich więzieniach (analiza artykułów zamieszczonych w Internecie)

Dodatkowa propozycja: Prawa człowieka przysługujące byłym-więźniom, byłym-wychowankom ośrodków wychowawczych

Warsztat prowadzony jest metodą edukacji z wykorzystaniem terapeutycznego dramatu pedagogicznego. Jego celem jest wzmocnienie postaw młodzieży w ośrodku „ku poszanowaniu praw człowieka”, ich świadomości praw człowieka oraz sposobów komunikacji tych praw wobec otoczenia.

Punktem wyjścia są doświadczenia wychowanków ośrodka dotyczące poszanowania ich godności. Twierdzą oni, że często nie są traktowani jak ludzie, że łamane są ich podstawowe prawa do podmiotowego bycia oraz bycia osobą szanowaną. Czują, że nawet po wyjściu z ośrodka cały czas ciążyć na nich będzie jarzmo wychowanka ośrodka.

W ramach warsztatów wychowankowie ośrodka rozmawiają o swoich prawach człowieka oraz piszą tekst dramatyczny opowiadający o ich problemach, o tym, że chcieliby być  traktowani jako podmiotowe jednostki, o tym, że chcieliby być szanowani oraz jak trudno żyć w społeczeństwie, które nie respektuje ich praw człowieka, do swobodnej wypowiedzi, do bycia podmiotem, do szacunku.

W tekście dramatu wychowankowie opowiadają także o historii praw człowieka i o tym jak prawa człowieka dotyczą również osób skazanych, więźniów, wychowanków ośrodków. Zastanawiają się nad kulturowym postrzeganiem skazańców a także opowiadają historie rozmaitych osób skazanych i ich praw.

Przykładowy dramat >> do pobrania tutaj >> (Autorstwo: dr Kinga Anna Gajda oraz wychowankowie ośrodka)

W ramach warsztatu przedstawiany jest uczestnikom historia Dariusza Jeża więźnia w Zakładzie Karnym w Lublinie, obecnie aktora w Scenie InVitro. Uczestnicy oglądają filmik dot. przedstawienia, opartego na biogramie Jeża, zatytułowany Zły.

Fakultatywnie można też obejrzeć filmy:

1) Więzień nienawiści, reż. Tony Kaye (http://www.filmweb.pl/Wiezien.Nienawisci),

2) Z punktu widzenia nocnego portiera, reż. Krzysztof Kieślowski (http://www.filmweb.pl/film/Z+punktu+widzenia+nocnego+portiera-1977-11883),

3) Symetria reż. Konrad Niewolski (http://www.filmweb.pl/Symetria, Więzienie, reż. Renny Harlin (http://www.filmweb.pl/film/Wi%C4%99zienie-1988-32834),

4) Gułag, reż. Roger Young, (http://www.filmweb.pl/film/Gu%C5%82ag-1985-32788).

Film o traktowaniu więźniów Droga do zapomnienia, reż. Jonathan Teplitzky (http://www.filmweb.pl/film/Droga+do+zapomnienia-2013-633853).

Red. Agnieszka Kudełka