Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Opis projektu

Pracując w dwóch grupach roboczych czescy i niemieccy uczniowie badali stereotypy i uprzedzenia funkcjonujące w obu narodach. Wspólnie przeprowadzane wywiady wśród trzech pokoleń mieszkańców swoich rodzinnych miejscowości, publikowane później na specjalnie przygotowanej wystawie, miały otworzyć dyskusję na temat negatywnego wpływu doświadczeń z przyszłości na współczesny odbiór sąsiadów zza granicy.

Przygotowanie projektu
Pierwsze trudności pojawiły się w związku z niemieckimi przepisami ustawy o ochronie młodzieży. Wszystkie kontakty z uczniami musiały być organizowane za pośrednictwem kierownictwa szkoły. Niełatwe były również poszukiwania nauczycieli, gotowych w pełni zaangażować się w rozwijany przez nas projekt. Na szczęście łatwo znaleźliśmy wartościowych patronów oraz życzliwe osoby udzielające werbalnego poparcia naszej akcji. Nauczyciele, którzy zdecydowali się na współpracę w ramach projektu, intensywnie pracowali organizując uczniom noclegi z wyżywieniem i pomagając np. przy produkcji filmów czy analizie ankiet. Naszym dużym sukcesem jest również to, że uczniowie, którzy zgłosili swoje uczestnictwo w akcji, pracowali z nami aktywnie aż do jej zakończenia.

Realizacja projektu
W obu krajach odbyły się dwa seminaria połączone z wymianą uczniów, którzy zamieszkali w domach goszczących ich rodzin. Dzięki temu wspólna integracja następowała szybciej i bardziej naturalnie. Zauważyliśmy, że już pierwszego dnia niemieccy i czescy uczniowie utworzyli mieszane grupy i zaczęli komunikować się w języku niemieckim lub angielskim.

Seminarium rozpoczęło się od ćwiczeń z animacji językowej, które miały pomóc uczestnikom w przełamaniu barier językowych. Niemieckich uczniów zapoznano z alfabetem czeskim. Zorganizowano szereg gier, do odegrania codziennych sytuacji życiowych posłużono się pantomimą. Pięć najważniejszych słów potrzebnych w każdej sytuacji zapisano w obu językach na tablicy. Następnie uczniowie nauczyli się ich na pamięć. Dzięki temu storzyliśmy podstawy komunikacji między uczniami z Czech i Niemiec.

Wiedzę o historii relacji niemiecko-czeskich i konfliktach od wydarzeń 1848 roku przekazywano za pomocą referatów i prezentacji. Wykorzystano również niezależną pracę badawczą uczniów. Wydarzenia o szczególnym znaczeniu dla współistnienia obu narodów omówiono przy wykorzystaniu źródeł i tekstów i przedstawiono na sesji plenarnej, po której odbyła się dyskusja.

Kolejnym zagadnieniem, którym zajmowali się uczestnicy seminarium była komunikacja międzykulturowa oraz kwestia stereotypów i uprzedzeń. Mieszane grupy uczniów udały się do miasta w celu przeprowadzenia krótkich wywiadów. Zadawano takie pytania jak: „Co Pani/Panu kojarzy się ze słowem Niemcy―Niemiec, Republika Czeska―Czech?” Wyniki ankiet były dość zaskakujące. Większość osób wypowiadała się negatywnie o swoim własnym narodzie, zaś „obcy sąsiedzi” byli oceniani pozytywnie. Wypowiedzi te zainicjowały dyskusję grupową, w której uczniowie uczestniczyli bardzo aktywnie. Podobne pytania dotyczące stereotypów zadano w wywiadach przeprowadzanych pomiędzy obydwoma seminariami. Wyniki włączono do materiałów seminaryjnych.

Końcowym punktem seminarium było praktyczne szkolenie w zakresie przeprowadzania wywiadów. Poprzez ankiety i obserwacje w swoim najbliższym otoczeniu uczniowie mieli zbadać, jak ich rodacy postrzegają sąsiadów. Młodzi ludzie mieli skoncentrować się na zmianach zachodzących w obrębie trzech generacji (dziadkowie, rodzice i młodzież) i konfrontować swoją wizję historii z losami i opiniami przepytywanych osób.

Dwujęzyczne szkolenie do niezależnej pracy dziennikarskiej zostało przygotowane przez dydaktyka, który zaprezentował uczniom podstawowe zasady przeprowadzania wywiadów oraz opracowywania i oceniania kwestionariuszy. Przygotowano także wspólny kwestionariusz i wskazówki mające pomóc uczniom w przeprowadzeniu wywiadów w ich rodzinnych miejscowościach. Schemat zbierania danych do ankiet zorganizowano w sposób pozwalający na dotarcie do osób z różnych pokoleń.

Pod koniec trzydniowego seminarium każda grupa posiadała już wiedzę na temat tego, gdzie i w jaki sposób zbierać informacje po powrocie do rodzinnej miejscowości. Ustaliliśmy, że w ciągu dziesięciu dni materiały te zostaną zebrane.

Drugie seminarium zaplanowano już po dwóch tygodniach. Nie chcieliśmy niepotrzebnie wydłużać okresu niezależnej pracy uczniów, aby nie doprowadzić do obniżenia ich aktywności i motywacji.

Wyniki
Podczas drugiego seminarium uczniowie przez trzy dni intensywnie pracowali nad przygotowaniem finalnej wystawy, która ostatecznie została otwarta w Regensburgu. Ten etap ciężkiej pracy był możliwy jedynie dzięki nadzwyczajnemu zaangażowaniu uczniów, którzy otrzymali silne wsparcie ze strony nauczycieli.

Na podstawie wywiadów i krótkich sondaży opinii publicznej stworzono sześć kilkustronicowych gazet: „Ocima pravdy” [Oczyma prawdy], „Quo vadis, Europo?”, „Tolerancja”, „Myśli pograniczne”, „Czesi w Regensburgu” i „Bez granic”. Dotyczyły one szerokiego zakresu osób i tematów, a wywiady objęły wszystkie trzy generacje. Oto niektóre przykłady tytułów: „Kto mieszkał w Sudetach po wojnie?”, „Wywiad z burmistrzem Furth im Wald [Niemcy]”, „Przebaczenie jest jak zażycie czegoś dobrego”, „Jak widzą to Skinheadzi?”, „Przeprosiny ze strony czeskiej – krok naprzód czy wstecz w kwestii relacji niemiecko-czeskich?”

Teksty napisane w ojczystym języku uczniów były tłumaczone lub streszczane w drugim języku. Różnice językowe nie stwarzały większych problemów podczas wspólnej pracy.

Ocena projektu
Uczestnicy seminarium poszerzyli swą wiedzę na temat historii relacji niemiecko-czeskich. Dowiedzieli się wiele na temat stereotypów utrzymujących się po obu stronach granicy. Jeden z uczniów biorących udział w projekcie stwierdził jednak, że druga wojna światowa nie została w należytym zakresie uwzględniona w tym projekcie. Uczniowie zdobyli również podstawowe umiejętności dziennikarskie.

Cel, jakim było poznanie drugiego kraju poprzez wymianę kulturalną i wspólną naukę historii został zrealizowany. Pobyt w domach rodzin goszczących uczestników seminariów i wspólne wieczorne spotkania pomogły uczniom w przełamaniu barier i wzajemnym poznaniu sąsiadów zza granicy.

Planujemy już kolejne odsłony projektu, w ramach których realizowane będą akcje teatralne i przygotowywane wyjazdy integracyjne.

Negatywne stereotypy „obcych” najlepiej zmieniać przez bezpośrednie doświadczenia. Wzajemne oceny obu stron na swój temat okazaly się pozytywne. Nie zanotowaliśmy negatywnych uwag dotyczących uczestników projektu z drugiego kraju. Być może dowodzi to, że powoli bolesna przeszłość obu krajów przestaje wpływać na poglądy młodego pokolenia.

Ostatnim etapem projektu była organizacja wystawy, która skierowana została do mieszkańców przygranicznych terenów Bawarii i Republiki Czeskiej.

Projekt został obszernie zrelacjonowany przez prasę (np. przez Süddeutsche Zeitung). Zaangażowanie uczniów zostało powszechnie dostrzeżone. Relacje z uroczystego otwarcia wystawy zostały pokazane przez regionalne stacje telewizyjne. Dzięki temu idea projektu mogła zostać rozpropagowana wśród lokalnych społeczności.