Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Projekt realizowany był w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu latach 2010-2012 i stanowił próbę połączenia nauczania o prawach człowieka i na ich rzecz z edukacją o narodowym socjalizmie i Holokauście. Projekt realizowany był w szczególnym kontekście historycznym. Nasz Dom znajduje się bowiem pomiędzy Starym Miastem, a byłym obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau. To symboliczne umiejscowienie znajduje swoje odzwierciedlenie w misji naszego Domu, która opiera się na edukacji historycznej i obywatelskiej – przede wszystkim młodzieży – w duchu wartości wynikających z historii i symboliki Auschwitz, przede wszystkim poszanowania praw człowieka.

Warsztaty antydyskryminacyjne „It is black or white – my i świat wokół nas” są elementem programu edukacyjnego Grupy Mifgash. Zajęcia przeznaczone są dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, w szczególności licealistów, ale również uczniów techników i szkół zawodowych, a nawet studentów kierunków humanistycznych. Warsztaty zawierają elementy scenariusza Relacje „mniejszość- większość” z podręcznika Historia a prawa człowieka Fundacji Ośrodka KARTA. Bazują także na koncepcie szwajcarskiego pedagoga Johann’a Pestalozzi’ego „head, heart and hand” – „głowa, serce, ręce”, odnoszącym się do wiedzy, empatii oraz działania.

Projekt w modelowy sposób łączy historię i współczesność, a spoiwem pomiędzy tymi wymiarami są właśnie prawa człowieka. Został on zapoczątkowany w amerykańskim centrum edukacyjnym the Lowell Milken Center. W Kędzierzynie-Koźlu projekt realizowała szkolna grupa Amnesty International, dlatego prawa człowieka były nieodłączną częścią tego projektu, realizowanego w kontekście przeciwdziałania antysemityzmowi i nietolerancji wobec Romów. Prawa człowieka były komponentem „horyzontalnym” w działaniach projektowych.

W ramach projektu w przestrzeni miejskiej Krakowa – na przykładach wybranych praw człowieka – omawiano kulturową koncepcję praw człowieka oraz relacje między prawami człowieka a historią lokalną, narodową i międzynarodową. Autorki warsztatu podkreślały złożoność problematyki praw człowieka i ukazywały, iż charakter praw człowieka często pozostaje jednak podporządkowywany rozmaitym interpretacjom i podejściom zależnym od kultury.

Kiedy porusza się prawa oskarżonych i skazanych podkreśla się przede wszystkim aspekt prawa do rzetelnego i sprawiedliwego procesu (np. Monika Lipka w podręczniku „Historia a prawa człowieka”). Lipka w krótkim wstępie do scenariuszy zajęć, które wykorzystałam podczas ostatnich warsztatów z pensjonariuszami ośrodka wychowawczego, słusznie zauważa, iż „uniwersalny charakter praw człowieka jest często podważany przez rządzących, a ich interpretacja pozostaje zależna od wyznawanej filozofii” (s. 107). Podczas zajęć z wychowankami ośrodków wychowawczych powinna być poruszana jednak nie tylko kwestia sprawiedliwego procesu, ale przede wszystkim – praw człowieka przysługujących więźniom po wyjściu z więzienia oraz różnych praw więźniów w różnych kulturach.