Uczyć się z historii — doświadczenia totalitaryzmów XX wieku

Uczniowie z gimnazjum w Tomaszowie Lubelskim poznają wojenną historię najbliższych okolic swojego zamieszkania. Czytają wspomnienia, odwiedzają miejsca związane z tragiczną przeszłością i rozmawiają ze świadkiem tamtych zdarzeń, gromadzą dokumentację fotograficzną. Następnie przygotowują młodzieżową sesję naukową oraz inscenizację teatralną, do której inspirację stanowił los zamordowanych Żydów z miejscowości Źwiartów i Siemnice. Projekt otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie zorganizowanym w 2005 roku przez Ośrodek KARTA i Fundację PZU, poświęconym projektom szkolnym dotyczącym losów Zamojszczyzny w latach II wojny.

Projekt „AUSCHWITZ. Memento – multimedialne archiwum” został zrealizowany przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Rodzin Oświęcimskich w dwóch etapach – pierwszym w 2005 i drugim – w 2006 roku.

Uczniowie VII, VIII i IX klas szkół zasadniczych i specjalnych w Szlezwiku-Holsztynie, słuchają i śpiewają „Bagiennych żołnierzy” [Die Moorsoldaten], poznając historię Holokaustu i powstania pieśni.
Projekt pochodzi z partnerskiej strony: „Lernen aus der Geschichte”

Przypomnienie losów uczniów Gimnazjum Towarzystwa „Przyjaciół Wiedzy” w Radomiu to sposób na upamiętnienie historii żydowskiej społeczności w tym mieście. Przedwojenne gimnazjum znajdowało się kilkanaście metrów od VI LO, którego nauczyciele i uczniowie postanowili przywrócić pamięć o nieistniejącej już szkole.

Projekt „Listy do Henia” realizowany jest od 2005 roku w ramach obchodów „Dnia Pamięci o Holokauście i przeciwdziałaniu zbrodniom przeciw ludzkości”, który to dzień przypada w Polsce w rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim — 19 kwietnia. Organizatorem akcji jest lubelski Ośrodek „Brama Grodzka — Teatr NN”.

W ramach konkursu „Historii Bliskiej” dwie uczennice łódzkiego liceum, Małgorzata Kołodziejska i Anna Słowińska, na temat szczególnego wydarzenia w historii swojej społeczności lokalnej odnalazły ocalałych świadków – byłych więźniów obozu koncentracyjnego dla dzieci w Litzmannstadt [Łódź], na których życiu doświadczenia z dzieciństwa odcisnęły niezatarte piętno, zebrały ich relacje, odtworzyły dzieje i zasady funkcjonowania Polen-Jugendverwahrlager. Próbowały też wniknąć w psychikę oprawców, zrozumieć, jak to wszystko było możliwe. Poruszone niewiedzą swoją i swoich rówieśników, postanowiły ocalić od zapomnienia ten fragment historii.

Projekt „Mur” jest próbą wyjścia poza stereotypy w nauczaniu o Holocauście. Jednym z ważniejszych problemów w praktyce dydaktycznej związanej z tematami Zagłady jest przepaść między doświadczeniem Holocaustu a wyobraźnią młodych ludzi, przyzwyczajonych do okrutnych scen z gier komputerowych i filmów. Istnieje niebezpieczeństwo, że dla części z nich nawet najbardziej drastyczne dane dotyczące wielkiej akcji likwidacji narodu żydowskiego brzmieć będą jak kolejna fabuła brutalnej gry lub horroru. Dlatego tak ważne jest, aby przy mówieniu o Holocauście pozwolić młodym ludziom doświadczyć chociaż części jego znaczenia przez bezpośrednie zetknięcie się z tą rzeczywistością – poza podręcznikami i suchym wykładem, bez wielkich słów i mądrych analiz.

Symbole nazistowskie i rasistowskie nie znikają, niestety, z przestrzeni publicznej polskich miast. Odwołujące się do totalitarnej ideologii napisy, hasła, szablony dla większości przechodniów pozostają jednak niezauważalne. Ich obecność jest tolerowana. Projekt „Mury mówią” zwraca uwagę na obecność tego typu treści w przestrzeni miejskiej Oświęcimia, miasta, które było szczególnym świadkiem zła II wojny światowej i Holocaustu.

Dzięki zorganizowanemu przez Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia” projektowi młodzi mieszkańcy Olsztyna mogą poznać historię mieszkających w tym mieście przed wojną Żydów. Projekt pozwala młodzieży doświadczyć zmian, jakie zaszły w wielokulturowym charakterze miasta przez tragedię Holocaustu.

Projekt „Nasza ziemia obiecana” realizowany był pod koniec 2006 roku w ramach programu „Przywróćmy pamięć” we współpracy z Ustrzyckim Stowarzyszeniem Turystycznym „Bieszczady”. Uczniowie Zespołu Szkół nr 1 w Ustrzykach Dolnych porządkowali miejscowy zaniedbany kirkut, restaurowali nagrobki oraz przygotowali tablicę informacyjną i oznakowali trasę dojścia do terenu cmentarza. Uzupełnieniem projektu był wykład poświęcony symbolice nagrobków żydowskich.

Gdy w 1998 roku Fundacja im. Batorego oraz Ośrodek Karta ogłosiły kolejną edycję konkursu dla uczniów w ramach programu „Historia Bliska”, tym razem pod tytułem: Najważniejsze wydarzenie w dziejach mojej społeczności. Świadkowie i świadectwa, cztery zainteresowane historią siedemnastolatki nie mały wątpliwości, jaki moment z przeszłości swojego miasta wybrać. Bez wahania zdecydowały się na odtworzenie historii najtragiczniejszego zdarzenia w dziejach Białegostoku — zagłady tamtejszego getta. Pomimo trudności dotarły do dwóch ocalałych świadków, spisały ich relacje, wraz z jednym z nich odbyły także wędrówkę po terenach dawnego getta — śladami pamięci, śladami tragedii.

Od października roku 2002 do września 2003 roku uczniowie Publicznego Gimnazjum w Uszwi pod kierunkiem mgr Teresy Czesak realizowali projekt edukacyjny „Pamięć ocala narody” związany z przygotowaniem młodzieży do odsłonięcia tablicy upamiętniającej rozstrzelanie przez Niemców mieszkańca Uszwi Wojciecha Kotfisa i żydowskiej rodziny Goldbergerów w maju 1944 roku.

Inicjatorką rozpoczęcia pracy nad projektem była wnuczka Wojciecha Kotfisa Irena Leszczyńska, która zainteresowała młodzież gimnazjum tragicznymi wydarzeniami, jakie miały miejsce w uszewskim lesie Grabaliny w 1943 roku.

Projekt „Polin Webfusion” (realizowany w 2008 pod nazwą „36 Sprawiedliwych”) jest skierowany do młodzieży z Polski i Izraela. Składa się z 2 etapów. W pierwszym młodzież w obu krajach spotyka się ze świadkami historii – Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata (w Polsce) oraz Ocalonymi z Zagłady (w Izraelu) i tworzy o tych ludziach, historiach i spotkaniach blogi internetowe. W drugim etapie autorzy najlepszych blogów biorą udział w wymianie szkolnej między Polską a Izraelem, podczas której poznają nawzajem siebie i swoje kraje. Projekt jest częścią programu Polsko-Izraelskich Spotkań Młodzieży, organizowanego przez Centrum Edukacyjne Muzeum Historii Żydów Polskich.

Uczniowie Szkoły Głównej, z których część miała wrogie nastawienie do obcych, dzięki spotkaniu z ocalonym z Holocaustu przekonali się, jak silne piętno na życiu ofiar wywarła dyskryminacja i prześladowanie. Dzięki wyjazdowi do Muzeum Pamięci w Oświęcimiu w towarzystwie świadka tamtych czasów, uczniowie zostali uwrażliwieni na popełnione tam zbrodnie oraz na następstwa tych wydarzeń. Poznali wagę przestrzegania praw człowieka i demokratycznego systemu prawa.
 
Projekt pochodzi ze strony partnerskiej „Lernen aus der Geschichte”.

Projekt powstał w 1998 roku w ramach ogłoszonej przez Fundację im. Batorego i Ośrodek Karta kolejnej edycji konkursu „Historia Bliska”, zatytułowanej: Najważniejsze wydarzenie w dziejach mojej społeczności. Świadkowie i świadectwa. Autor projektu — Marcin Bartoń — odtworzył, na podstawie relacji ocalałych świadków, wydarzenia z listopada 1942 roku, kiedy to Niemcy dokonali wysiedlenia jego rodzinnej miejscowości — Skierbieszowa. Uzasadniając swój wybór, napisał: „Historię miejscowości kreśli się losami jej mieszkańców, a to, co opisałem, czyli wojna i wysiedlenie, bezpośrednio dotknęły każdego z ówczesnych mieszkańców mojej miejscowości do tego stopnia, że w przyszłości, nawet najbardziej odległej, wydarzenia z listopada 1942 roku stanowić będą niewątpliwie najważniejszy epizod z całych dziejów Skierbieszowa”.

„Brundibár”, czeska opera dziecięca, powstała w 1938. Między 1942 a 1944 była wystawiana ponad 50 razy w getcie w Terezinie przez osadzone tam dzieci. Uczniowie szkoły muzycznej w Schwerinie przygotowali operę w 1996. Zostali z nią zaproszeni do Izraela i tam, oprócz innych świadków historii, spotkali także Zvi Cohena, swego czasu jedno z muzykujących dzieci w getcie w Terezinie.
Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”

Konspekt edukacyjny ma na celu łączenie edukacji historycznej z edukacją na rzecz praw człowieka. Charakter tematyczny oraz układ (przebieg) zajęć niejako narzuca jego realizację w z góry ustalonej przestrzeni, czyli na terenie byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Wynika to z uwarunkowań historycznych, bowiem większość dzieci przebywających w łódzkim getcie, zginęła właśnie w tym obozie. Konspekt stanowi jednak punkt wyjścia, a jego realizacja może przebiegać w oparciu o inne miejsce związane z tragedią Holokaustu. Wówczas jednak należy zmodyfikować odpowiednio konspekt o przekazanie informacji o odwiedzanym miejscu.

Od 1994 roku powstaje na terenie Szkoły Podstawowej Löcknitz pomnik ku czci żydowskich współobywateli z dzielnicy Schöneberg, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych. Urząd Kultury udostępnił uczniom listy z wszystkimi byłymi współobywatelami dzielnicy, które są zestawione według ulic i numerów domów. Uczniowie szóstych klas wyszukiwali z tych list nazwiska współobywateli, z którymi spontanicznie poczują więź pod wzglądem wieku, daty urodzenia, nazwiska lub adresu zamieszkania. Wypisywali na jednym z kamieni pamiątkowych to nazwisko i podczas odbywającej się corocznie uroczystości dokładali go do zbioru kamieni-pamiątek. Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”

Projekt powstał w ramach konkursu ogłoszonego w 2005 roku przez Ośrodek KARTA i Fundację PZU, pt. „Wojna: okupacje, opór, ludobójstwo, wysiedlenia — na Zamojszczyźnie” (III nagroda). Młodzież zbierała wspomnienia, dokumenty, zdjęcia i pamiątki rodzinne z okresu II wojny światowej. Na podstawie zebranych materiałów przygotowana została kronika oraz prezentacja multimedialna – zawierająca między innymi fragmenty wspomnień osób wysiedlonych.

Celem projektu zrealizowanego w 2004 roku w Państwowym Muzeum na Majdanku było zapoznanie młodzieży z Polski, Białorusi i Ukrainy z polityką nazistowską wobec dzieci żydowskich, polskich i dzieci z obszaru ZSRR deportowanych w czasach dyktatury nazistowskiej do obozu koncentracyjnego w Lublinie. W trakcie realizacji projektu młodzież odbyła spotkania ze świadkami historii (z Polski, Ukrainy, Białorusi i Izraela) oraz opracowała teczki biograficzne byłych małoletnich więźniów Majdanka.

Od 1983 roku każdego lata, ponad 100 młodych ludzi z różnych krajów spotyka się w miejscu dawnego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego w Dachau w Niemczech by dyskutować na temat przeszłości Niemiec, zbrodni nazistowskich, a także współczesnych zagadnień związanych z dyskryminacją, rasizmem i współżyciem różnych narodów i kultur. Pod okiem organizatorów spotkań i wolontariuszy uczestniczą w warsztatach, […]

W 1995 r. uczniowie Gimnazjum im. Dr. Wilhelma André wspólnie ze Städtische Bühnen Chemnitz przygotowali inscenizację sztuki pt. „Janusz Korczak – ostatnia podróż”, Japończyka Fumikatsu Inoue. Korczak jako lekarz i pedagog kierował żydowskim sierocińcem. Razem z 200 „swoich” dzieci zginął w 1942 roku w Treblince. Sztuka jest odtąd z wielkim powodzeniem wystawiana w Chemnitz, Hanowerze, we Włoszech i w Szwajcarii.
Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”

Projekt realizowany był w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu latach 2010-2012 i stanowił próbę połączenia nauczania o prawach człowieka i na ich rzecz z edukacją o narodowym socjalizmie i Holokauście. Projekt realizowany był w szczególnym kontekście historycznym. Nasz Dom znajduje się bowiem pomiędzy Starym Miastem, a byłym obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau. To symboliczne umiejscowienie znajduje swoje odzwierciedlenie w misji naszego Domu, która opiera się na edukacji historycznej i obywatelskiej – przede wszystkim młodzieży – w duchu wartości wynikających z historii i symboliki Auschwitz, przede wszystkim poszanowania praw człowieka.

Od roku 1998 młodzi ludzie bez pracy w ramach nauki zawodu “specjalista w dziedzinie usług w zakresie informacji i mediów” badają historię Żydów w swoim ojczystym powiecie Freiberg oraz w sąsiadujących z nim miastach czeskich. Do ich zadań należy obok pracy w archiwum i spotkań ze świadkami historii również opieka nad cmentarzami żydowskimi w Saksonii i Północnych Czechach wraz z ich dokumentacją.
Projekt pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”.

Projekt „Przywróćmy pamięć – śladami społeczności żydowskiej w mojej miejscowości”, to projekt o charakterze edukacyjnym, skierowany do uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Główną jego część stanowiła prezentacja wystawy poświęconej historii i kulturze Żydów pt. „Żydzi w Polsce. Swoi czy obcy?”, która gościła w zainteresowanych szkołach i Domach Kultury i stanowiła dla środowiska lokalnego pretekst oraz inspirację do podjęcia różnorodnych działań edukacyjnych i kulturalnych na rzecz przywracania pamięci o jej dawnych żydowskich mieszkańcach.

Uczniowie kursu języka niemieckiego z 8 i 9 klasy i jednej 10 klasy Szkoły Zbiorczej w Neunkirchen zwiedzili obóz koncentracyjny Natzweiler Struthof. Przygotowując się do tego wydarzenia rozmawiali z byłą więźniarką obozu Hilde Schäfer. W efekcie tych doświadczeń uczniowie napisali prace literackie i inne teksty, które zaprezentowali publicznie w Pałacu w Saarbrücken.
Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”

Uczniowie Powiatowego Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych nr 4 w Oświęcimiu brali udział w warsztatach poświęconych recenzji filmowej, analizie filmu oraz w szeregu prelekcji prezentujących historię obozu Auschwitz i Holokaustu. Efektem projektu był recenzje uczniów, które podlegały ocenie. Najlepsze recenzje zostały nagrodzone.

Uczniowie badają reakcje i zachowania sprawców i ofiar, wybawców i widzów w latach 1933 do 1938. Poznają istniejące wtedy alternatywy działania. Konieczne do tego celu dodatkowe informacje uzyskują dzięki interpretacji współczesnych zdjęć oraz analizy źródeł historii lokalnej.
Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”

W ramach akcji „Nauczyciel z klasą” realizowany był w Szkole Podstawowej nr 2 im.Józefa Wybickiego w Głuchołazach projekt edukacyjny dotyczący tematyki realiów życia pod okupacją podczas II wojny światowej i polityki eksterminacji Polaków i Żydów, realizowanej przez niemieckiego okupanta.

Realizowany od marca do grudnia 2007 roku projekt historyczny „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku” to inicjatywa uświadamiająca stratę, jaka stała się w obliczu Holocaustu udziałem Białegostoku. We współczesnym 300-tysięcznym mieście wielokulturowa spuścizna jest bardziej hasłem marketingowym niż rzeczywiście odczuwanym elementem społecznej świadomości. Postanowiono to zmienić.

Projekt został przeprowadzony w ramach konkursu ogłoszonego w 2005 roku przez Ośrodek KARTA i Fundację PZU, pt. „Wojna: okupacje, opór, ludobójstwo, wysiedlenia — na Zamojszczyźnie” (III nagroda). Składała się na niego seria działań zrealizowanych podczas zajęć lekcyjnych oraz poza terenem szkoły (m.in. wizyta w obozie zagłady w Bełżcu i spotkanie ze świadkami epoki) przybliżających młodzieży historię II wojny w regionie. W wyniku tych działań powstała prezentacja multimedialna pokazująca wojenne dzieje Zamojszczyny i przedstawiona podczas podsumowania konkursu w Szczebrzeszynie.

Uczniowie niemieckiej szkoły średniej [„Hauptschule”] im. Anny Frank w Bonn uporządkowali żydowski cmentarz w Schwarzrheindorfie, dzielnicy Bonn. Razem z nauczycielami szukali śladów żydowskich rodzin w regionie, interesując się ogólnie judaizmem i prześladowaniem Żydów w okresie narodowego socjalizmu. W tym celu rozmawiali z ekspertami i prowadzili poszukiwania w bońskim archiwum miejskim. Rezultaty zaprezentowali na wystawie.
Opis projektu pochodzi z partnerskiej strony „Lernen aus der Geschichte”